Varlık felsefesi nedir sorusu şöyle yanıtlanacaktır: Varlık Felsefesi; fiziksel, zihinsel veya ruhsal olarak kabul gören bütün varlık alanlarının barındırdığı varlıkların en temel ve kendilerine özgü yanlarını soruşturan inceleme ve düşünme biçimine verilen addır.

Varlık felsefesi ayrıca ontoloji olarak da adlandırılmaktadır. Yani varlık felsefesi veya ontoloji; en genel anlamda var olan şeyleri, varlıkların temellerini ve varlıklar arasındaki esas bağları sorgulayan felsefe dalıdır.

VARLIK FELSEFESİ NEDİR?

Felsefi anlamda var olan şey, ağaç ve ateş gibi canlı veya cansız bir madde de olabilir, düşünme ve sezme gibi ruhsal bir şey de… Aynı şekilde varlık, inanç gibi manevi bir şey de olabilir.

Felsefe tarihinin en büyük filozoflarından birisi olan Aristoteles bu bağlamda varlık felsefesini “ilk felsefe” olarak isimlendirmiş ve ilk felsefeyi de “Var olanı, var olan olarak, saf hâlde ele almak” olarak tanımlamıştır.

Varlık felsefesi varlığın ilk nedenlerini ve ilk ilkelerini konu edinir ve onu araştırır.

Ontoloji, varlık bilgisi, varlık sorunu ya da varlık felsefesi adlarıyla da bilinen bu disiplin, varlığı kendinde ele alarak onun kaynağını, özünü, nitelik ve kategorilerini idreler (Hilav, 1985, s.212).

Ontoloji, varlığı mikro-makro boyutlarda, nicelik, nitelik açısından somut, soyut planlarda ele alan oluşum ve içerik açılarından inceleyen felsefî bir çalışma alanıdır (Özyurt, 2000, ss.171-172).

Bu anlamda varlık felsefesi felsefenin ilk ve temel alanlarından biri olup tüm varlık alanını, kozmosu, doğayı ve evreni, bunların oluşum, dönüşüm ve değişimi konularını inceler (Değermencioğlu, 1997, s.33).

Aristoteles varlık felsefesini “ilk felsefe” olarak isimlendirmiş.

VARLIK FELSEFESİNİN KONUSU NEDİR?

İsminden de anlaşılacağı üzere varlık felsefesinin konusu, varlıktır.

Varlık felsefesi bu bağlamda; varlık var mıdır, varlık varsa bu nasıl oluş biçimi nasıldır, varlık yalnızca fiziksel olarak mı vardır, maddi varlığın dışında tinsel varlıklar da var mıdır ve varlığın nitelikleri nelerdir gibi sorulara cevap aramaktadır.

Felsefe bu sorgulamalarla, varlığı ve var olanla ilişkili olayları, bir bütün olarak açıklamaya çalışır. Bu çalışmanın ulaşmak istediği sonuç, tüm varlık dünyasını yöneten ilkeleri bulmak ve açıklamaktır.

Felsefede varlık çok geniş anlamlar içermektedir. “Varlık”ın bazı farklı anlamlarını şöyle açıklayabiliriz: Felsefede varlık, “töz” anlamına gelir. Töz, var olmak için kendisinden başka hiçbir şeye gereksinim duymayan varlıktır. Tözün bir başka anlamı da değişmelerin gerçekleştiği kalıcı varlıktır. Örneğin zihin veya madde bu anlamda birer tözdür.

Ayrıca felsefede varlıkla ilgili, gerçek varlık ve düşünülen varlık ayrımı yapılır. Ağrı dağı, çam ağacı ve ege denizi birer gerçek varlıktır. Kaf dağı, peri, ve deniz kızı yalnızca düşünülen varlıklardır.

Ontoloji boyutunda yanıt aranan sorulardan ilki ‘arkhe’ye ilişkindir. Yani “Tüm varolanların başlangıcı, ilk tözü nedir?” sorusuna yanıt aranır. Felsefeciler bu soruya yanıt vererek felsefelerini temellendirilir.

Arke (töz, köz) evrende hiç bir şey yokken var olduğuna inanılan ya da var olduğu kabul edilendir. Tarihsel gelişim içinde Descartes Tanrı, Hobbes madde, Spinoza Tanrı ya da doğa, Marx madde ve değişme, Dewey değişme ve Sartre insanı arkhe olarak kabul etmişlerdir (Gökberk, 2005).

Kısaca varlık felsefesinin konusu varlıkla ilgili her şeydir. Varlık ise var olan her şeydir.

VARLIK NEDİR?

Bilime Göre Varlık

Bilim, insan zihninden bağımsız olarak var olan varlığı konu edinir. Bilim bu nesnel dünyada olup bitenleri, deney ve gözlem yöntemini kullanarak açıklamaya çalışır.

Bilim varlığı bir bütün olarak değil parçalara ayırarak inceler. Varlığın her bir parçasını ayrı bir bilim dalı konu edinir. Örneğin; fizik, hareketi, ışığı, biyoloji, canlı varlıkların yapısını, sosyoloji, toplumu ele alır.

Felsefe Açısından Varlık

Felsefe varlığı bir bütün olarak inceler. Varlığın olup olmadığını, var ise ne türden (maddi, ideal ve ya düşünsel) bir varlık olduğunu sorgular. Felsefe varlığı akıl yoluyla ve temellendirerek açıklamaya çalışır.

Varlık felsefesi tarihsel olarak ilk ortaya çıkan felsefe olarak bilinir. Varlıkla ilgili ilk problemler ele alındığı için ilk felsefe olarak da nitelenmiştir. Dünyada tüm var olanları n temelinde yer alan, var olanların ondan oluştuğu ilk madde (arke) arandığı için doğa felsefesi olarak niteleyenler de olmuştur.

Metafizik ve ontoloji aynı alanı ifade eden iki kavramdır. Metafizik, Aristoteles’in öğrencileri tarafından ortaya atılan fizikten sonra anlamına gelen bir kavramdır.

Metafizik, Tanrı, ruh, ruhun ölümsüzlüğü, ölümden sonra yaşamın olup olmadığı vb. konularla ilgilenen felsefe dalıdır. Ontoloji ise, görünüşlerin arkasında kalan kendinde varlığı yani “mutlak olanı” arayan bir felsefe disiplinidir.

Varlık Var mıdır Yok mudur?

Varlığın var olup olmadığı problemi ya da varlık var mıdır? Sorusuna verilen cevapları iki grupta toplayabiliriz. Bunlardan biri “varlık yoktur” diyen nihilizm (hiççilik) diğeri “varlık vardır” diyen realizm (gerçekçilik).

Varlık var kabul edildikten sonra, onun ne tür bir varlık olduğu sorgulanmıştır. Bu sorgulamalar sonucunda beş farklı görüş çıkmıştır. Bunlar:

• Varlığı “oluş” olarak gören yaklaşım (evren sürekli bir değişme ve oluş halindedir) (Bkz: Varlık Oluştur),
• Varlığı “idea” olarak gören yaklaşım (gerçek varlık idea cinsinden bir varlıktır) (Bkz: Varlık İdeadır),
• Varlığı madde olarak gören yaklaşım (gerçek varlığın madde olduğunu savunur) (Bkz: Varlık Maddedir),
• Varlığı hem madde hem de idea olarak gören yaklaşım (gerçek varlığın madde ile düşüncenin sentezinden oluştuğunu savunur) (Bkz: Varlık Hem Madde Hem İdeadır),
• Varlığı fenomen olarak gören yaklaşımdır (varlık fenomendir) (Bkz: Varlık Fenomendir)

VARLIK FELSEFESİNİN TEMEL KAVRAMLARI

• Arkhe: Bütün varlıkların ondan çıktığı düşünülen ilk madde (töz, cevher)
• Metafizik: Duyusal olarak algılanamayan, kanıtlanamayan varlıkları (Tanrı, ruh, öteki dünya…) inceleyen felsefe dalıdır.
• Madde: İnsan bilincinden bağımsız olarak var olan, duyularla algılanan varlık.
• İdea: Değişmeden kalan, öncesiz ve sonrasız olan, var olmak için başka bir varlığa ihtiyaç duymayan, mükemmel varlık.

VARLIK FELSEFESİNİN TEMEL SORULARI

• Varlık var mıdır?
• Varlık nedir?
• Varlık nasıl oluşmuştur?
• Varlığın türleri nelerdir?
• Varlığın temeli nedir?
• Gerçekten var olan nedir?

Ontoloji varlık bilgisi- varlık sorunu, varlık felsefesi olarak bilinir. Ontoloji varlığı, var olanı mikro-makro boyutlarda, nicelik, nitelik açısından somut, soyut planlarda ele alan oluşum ve içerik açılarından inceleyen felsefi bir çalışma alanıdır.

İlgili Konular:

• Varlık felsefesinin konusu ve problemleri
• Varlık felsefesinin temel soruları
• Varlık gerçekten de var mıdır?
• Varlık varsa tam olarak nedir?
• Varlık felsefesinde idealizm
• Varlık felsefesinde materyalizm
• Varlık felsefesinde realizm
• Varlık felsefesinde monizm ve düalizm
• İdealizm (düşüncecilik) nedir?
• Materyalizm (maddecilik) nedir?
• Düalizm (ikicilik) nedir?
• Bilime göre varlık nedir?
• Felsefe açısından varlık nedir?
• Metafizik ve ontoloji ilişkisi
• Metafiziğin varlıkla ilgili temel soruları
• Varlığın varolup olmadığı problemi
• Nihilizm (hiççilik) nedir?
• Taoculuk nedir?
• Varlığın ne olduğu problemi
• Fenomenoloji (görüngübilim) nedir?
• Realizm (gerçekçilik) nedir?
• Varlık Sorununun Kapsamı
• İlk Filozofların Varlık Anlayışları
• Disiplinlerin Merkezinde Olan Ontolojinin Anlamı
• Ontolojik Sorun ve Kavramlarla Felsefenin İnşası

Hazırlayan: Sosyolog Ömer Yıldırım