Frankfurt Okulu

15.11.2019

11.366

Frankfurt Okulu, Almanya’da 1923 yılında kurulan ve sosyoloji, siyaset bilim, psikanaliz, tarih, estetik, felsefe, müzikoloji gibi farklı disiplinlerden insanları bir araya getiren Toplumsal Araştırma Enstitüsü’nün bir düşünce akımı olarak ifade edilmesidir. Frankfurt Okulu anlayışının genel yaklaşım biçimi eleştirel teori olarak adlandırılmaktadır.

Frankfurt Okulu, Almanya’da birkaç düşünür tarafından kurulmuş ve ismini Frankfurt Üniversitesinde kurulan “Toplumsal Araştırma Merkezi”nden almıştır.

Okulun içindeki isimlerin hepsi Yahudi orta sınıfına ait varlıklı ailelerin çocuklarıdır. Adorno ve Horkheimer araştırma merkezini yeniden kurmak istemişlerdir; fakat bu okulda eskisi kadar aktif olamamışlardır.

Üç Şubat 1923’te Almanya’da Frankfurt Üniversitesine bağlı olarak kurulan Toplumsal Araştırmalar Enstitüsü 1960’larda kısaca “Frankfurt Okulu” olarak anılmaya başlanmıştır. Bu okulun üyeleri İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki dönemde faşizm, otoriterlik, bürokrasi, sanat ve popüler kültür gibi konularda önemli çalışmalar yapmışlardır.

Farklı ilgi ve çalışma alanları olsa da Frankfurt Okulu temsilcilerini birbirlerine bağlayan nokta, insan özgürlüğüyle ve özgürlüğün modern dünyada farklı tahakküm ve toplumsal baskı biçimleriyle nasıl sınırlandırıldığıyla ilgilenmeleridir.

Bu okulun önde gelen üç ismi Theodor Adorno, Max Horkheimer ve Herbert Marcuse’dür.

Düşünce tarihinde “Okul” terimi birbiriyle ilişkili iki ayrı anlam içerir. Bunlardan ilki, içinde eğitim ve öğretimin gerçekleştiği kuruma karşılık gelir. İkincisi ise belirli bir iç bütünlüğü olan bir akımı veya geleneği belirtir. “Frankfurt Okulu” dendiğinde aslında bu iki anlamın birlikteliğinden söz edilebilir. Çünkü Frankfurt Okulu hem çağın en önemli düşünce akımlarından biri hem de -eğitim ve öğretim ağırlıklı olmasa da- araştırma ağırlıklı bir kurumsal yapıya sahip olmuştur (Dellaloğlu, 2003, s.15).

Ancak Frankfurt Okulu üyelerinin çalışmaları her zaman birbirine bağlı ya da tamamlayıcı değildir. Bu okuldan meşru bir şekilde söz edilebilmesi yalnızca Adorno, Horkheimer, Marcuse ve Fromm’un çalışmalarına referansla mümkündür. Kaldı ki bu isimler arasında da oldukça temel görüş farklılıkları vardır (Held, 1991, s.247).

FRANKFURT OKULU’NUN KURULUŞU

Enstitünün kurucusu olarak kabul edilen kişi o zaman bir doktora öğrencisi olan Felix Weil’dir. Weil ve diğer arkadaşları arasında bir profesör bulunmaması nedeniyle Carl Grünberg (1861-1940) Frankfurt’a davet edilmiş ve Enstitünün kurucu müdürü olmuştur.

Felix Weil, Frankfurt Okulu’nun kurucusudur.

Friedrich Pollock, Leo Löventhal, Thedor W. Adorno, Max Horkheimer, Herbert Marcuse, Franz Neumann, Eric Fromm ve Jurgen Habermas Enstitünün önemli üyeleri arasındadır. Ancak daha dar anlamıyla Frankfurt Okulu denildiğinde, “Frankfurt Okulu kuramcılarına göre” şeklinde genelleme yapıldığında büyük ölçüde Adorno, Horkheimer ve Marcuse akla gelmelidir.

Yine de Frankfurt Okulunun bir bütün oluşturmadığını belirtmek gerekir. Bu ad altında bir biçimde toplanabilecek düşünce geleneği iki kola ayrılmıştır:

1923’de Frankfurt’ta kurulan, 1933’te sürgün edilen, bundan kısa bir süre sonra Amerika’ya yerleşen ve 1950’li yılların başlarında Frankfurt’ta yeniden kurulan “Toplumsal Araştırmalar Enstitüsü” etrafında toplanan Horkheimer, Adorno, Marcuse, Löwenthal, Benjamin, Neumann ve Fromm gibi isimleri içeren kol.
Jurgen Habermas’ın felsefe ve sosyoloji alanlarındaki, eleştirel kuram kavramını yeniden şekillendiren yakın dönem çalışmalarından oluşan kol (Held, 1991, s.247).