Felsefe hakkında her şey…

Mutlulukla ilgili 4 ana felsefi teori

30.06.2021
Mutlulukla ilgili 4 ana felsefi teori

Mutlu olmak istiyor musunuz? Siz de çoğu insan gibiyseniz, evet, istiyorsunuz. Ama mutluluk nedir ki? Peki ya mutlu olmak?..

Bu, felsefi olmaktan çok ampirik (bilimsel) bir soru gibi görünebilir. Ancak bu soru, mutluluğun ne olduğuna dair kavramsal bir sorudur ve kavramsal sorular, bilime değil, felsefeye aittir.

Mutluluk, genellikle “esenlik”ten, yani yaşamaya değer bir yaşam’dan ayrı düşünülür. Mutluluğun esenlik ile aynı şey olup olmadığı muhakkak tartışılabilir; fakat çoğu filozof, bunun böyle olmadığını, yani mutluluk ile esenliğin aynı şey olmadığını düşünüyor.

Bu makalede sizlere mutlulukla ilgili dört ana felsefi teori’den bahsedeceğiz.

1. HEDONİZM

Hedonizm, basitçe, mutluluğu haz deneyimine indirgeyen felsefi görüştür.

hedonizm

Hedonizm – Görsel

Mutlu bir insanın hayatında hoşnutsuzluktan (acıdan) çok daha fazla zevk vardır. O hâlde mutlu olmak, sadece iyi hissetmek demektir. Başka bir deyişle, mutlu olmak ile mutlu hissetmek arasında hiçbir fark yoktur.

Not: Hedonizm sözcüğünün felsefede farklı kullanımları vardır. Bu makalede, mutluluğun zevk ile aynı şey olduğu anlamında, mutlulukla ilgili hedonizmden bahsedilmektedir.

Antik Yunan filozofu Epikür ve modern İngiliz filozofları Jeremy Bentham ile John Stuart Mill, hedonist anlayışının en bilinen isimleridir. Bu filozoflar, fiziksel zevklere (seks yapmak gibi) ek olarak entelektüel zevkleri (kitap okumak gibi) de mutluluk tanımının içine dâhil ettiler.

Mutlu olmayı her ne kadar iyi hissetmek ile ilişkilendirsek de birçok filozof hedonist anlayışının hatalı ve eksik yargılar barındırdığını düşünüyor.

Birincisi, iyi hissetmeden de mutlu olmak mümkündür (mutlu bir kişinin diş ağrısı çekmesinde olduğu gibi) ve mutlu olmadan da iyi hissetmek mümkündür (mutsuz bir kişinin masaj yaptırırken iyi hissetmesi gibi). Mutluluk ve zevk böylece birbirinden ayrılabileceğine göre, aynı şey olamazlar.

İkincisi, mutluluk ve zevk farklı özelliklere sahip görünüyor. Zevkler genellikle geçici, basit ve yüzeyseldir (dondurma yemenin verdiği zevki düşünün), oysa mutluluğun kalıcı, karmaşık ve derin olması gerekir. Farklı özelliklere sahip şeyler özdeş olamaz. Dolayısıyla mutluluk, zevk ile aynı şey olamaz.

Bu argümanlar, mutluluk ve zevkin aynı şey olmadığını gösteriyor. Kendini asla iyi hissetmeyen mutlu bir insanın varlığını hayal etmek oldukça zordur. O hâlde, belki de mutluluk, hazla özdeş olmasa da hazzı içerir diyebiliriz.

2. ERDEM TEORİSİ

Erdem teorisine göre mutluluk; bilgelik, cesaret, ölçülülük ve sabır gibi hem ahlaki hem de entelektüel erdemleri geliştirmenin sonucu olarak ortaya çıkar.

Erdem Teorisi – Görsel

Mutlu bir insan yeterince erdemli olmalıdır. O hâlde mutlu olmak, kendini iyiliğe adamak ve bunun sonucu olarak da sağlıklı ve güçlü bir karaktere sahip olmaktır. Bu görüş Platon, Aristoteles ve Stoacılar tarafından savunulur.

Mutluluğu erdemle ilişkilendirmek, mutluluğu kalıcı, kompleks ve yoğun bir gerçeklik olarak yaşama avantajını sağlar. Ayrıca bu ilişkilendirme, bir insan kendini iyi hissetmeden de erdemli olabileceğine ve erdemli olmadan da iyi hissedebileceğine göre, mutluluk ve hazzın birbirinden nasıl ayrılabileceğini de açıklar.

Ancak bütün bu avantajlarına rağmen bile, erdem teorisi de sorgulanabilir.

Erdemli olmanın önemli bir parçası, ahlaki açıdan iyi olmaktır. Ama peki ahlaksız insanlar her zaman mutsuz mudur? Muhtemelen değillerdir. Pek çok kötü insan, kötü eylemlerine rağmen -hatta belki bu yüzden- mutlu görünür.

Entelektüel erdem hakkında da benzer bir noktaya değinilebilir: Akılsız ya da mantıksız insanlar da her zaman mutsuz değillerdir. Aslında, bu insanlardan bazıları entelektüel eksikliklerinin doğrudan bir sonucu olarak mutlu görünürler. “Cehalet mutluluktur” diye boşuna söylenmemiştir ya…

Ancak erdem teorisyenlerinin bu eleştirilere bir yanıtları var. Belki bazı ahlaksız insanlar görünürde mutlu olabilirler; ama bu onların içsel zeminde gerçekten mutlu oldukları anlamına gelmez. Aynı şey entelektüel erdemlerden yoksun insanlar için de söylenebilir: Cehalet mutluluğa yol açabilir, ancak bu mutluluk, gerçek mutluluk değildir.

Tartışmaya değer bir konu, ne dersiniz?

3. ARZULARI TATMİN ETME TEORİSİ

Arzuları tatmin etme teorisine göre mutluluk, insanın istediğini, bu ne olursa olsun elde etmesidir. Bir insan ne kadar çok arzusunu tatmin eder ve arzuları ne kadar çok tatmin edilirse o kadar çok mutlu olur.

Arzuların Tatmini – Görsel

İstediğimizi elde etmek her ne kadar bir mutluluk kaynağı olsa da mutluluğu arzularımızın tatminine indirgemek, yanlış bir fikir gibi görünür.

Başlangıçta bu, daha mutlu olmanın tek yolunun arzuları tatmin etmek olduğu anlamına gelir. Burada bir yanlış var gibi görünüyor. Bazen bir sürpriz doğum günü partisi gibi, daha önce arzu etme şansımız bulunmayan bir şeyi elde ettiğimizde de mutluluğumuz artar. Bu, arzuları tatmin etmenin mutluluk için pek de gerekli olmadığı anlamına gelir.

Arzuların tatmini de her zaman mutluluk için yeterli değildir. Ne yazık ki insanların istediklerini elde ettikten sonra hayal kırıklığına uğramaları, çokça karşılaşılan bir durumdur. Örneğin, okuldan dereceyle mezun olmak veya bir turnuvayı kazanmak gibi birçok başarı, beklediğimiz uzun süreli mutluluğu bize getirmez.

Dolayısıyla, bazen istediğimizi elde etmek bizi mutlu etse de bu karşı örnekler mutluluğun arzuları tatmin etmekten ibaret olmadığını gösteriyor.

4. YAŞAMSAL TATMİN TEORİSİ

Yaşamsal tatmin teorisine göre mutluluk, insanın kendi yaşantısından memnun olmasıdır.

Yaşamsal Tatmin – Görsel

Mutlu bir insan, her yönüyle mutlu olmasa da genel olarak kendi hayatı hakkında olumlu bir izlenime sahiptir. O hâlde mutlu olmak, insanın bir bütün olarak kendi hayatından memnun olması demektir.

Yaşamsal tatminin ruhsal (bir duygu) veya bilişsel (bir inanç) olup olmadığı tartışmalıdır. Bir yandan, yaşamsal tatmin kesinlikle olumlu duygularla birlikte gelir. Öte yandan, keyifsizken bile bir an geri çekilip hayatınız üzerine derinlemesine düşünmek ve hayatın aslında iyi olduğunu fark etmek mümkündür.

Bu teorinin en büyük sorunu, insanların o anda nasıl hissettikleriyle yaşamları hakkında genel olarak nasıl hissettiklerini ayırt etmelerinin zor olmasıdır.

Araştırmalar, insanların hava güzel olduğunda hayatlarından daha fazla memnun olduklarını düşündüklerini göstermiştir; ancak bu çok fazla bir fark yaratmamalıdır. Ancak yaşamsal tatmini ölçmek karmaşıktır, bu yüzden belki de bu tür çalışmalara şüpheyle yaklaşmak gerekiyor.

SONUÇ

Mutluluğun ne olduğunu anlamanız, daha mutlu olmanızı sağlamalıdır.

İlk olarak, saydığımız argümanlara dayanarak hangi mutluluk teorisinin sizin için doğru olduğuna karar verin.

İkincisi, seçtiğiniz bu teoriye dayanarak, mutluluğun peşinden gidin: Hazzı arayın ve acıdan kaçınmaya çalışın (hazcılık); ahlaki ve entelektüel erdemler geliştirin (erdem teorisi); gerçekten ne istediğinize karar verin ve onu elde etmek için elinizden gelenin en iyisini yapın (arzuları tatmin etme teorisi); hayatınızı (veya onunla ilgili tutumunuzu) hayatınızın iyi gittiğini hissetmek (veya buna inanmak) için değiştirin (yaşamsal tatmin teorisi).

Ve hangi mutluluk teorisinin doğru olduğundan emin değilseniz her zaman tüm bunların tümünün peşinden gitmeyi de deneyebilirsiniz. ?


Çeviri ve Derleme: Sosyolog Ömer Yıldırım
Kaynak: Happiness 30 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi; Kiki Berk

* Dr. Kiki Berk, Southern New Hampshire Üniversitesinde Felsefe Doçentidir.


KAYNAKÇA

Baltzly, Dirk, “Stoicism”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2019 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL = <https://plato.stanford.edu/archives/spr2019/entries/stoicism/>.

Berk, Kiki (2018). “Does Money Make Us Happy? The Prospects and Problems of Happiness Research in Economics,” in Journal of Happiness Studies, 19, 1241-1245.

Ben-Shahar, Tal (2007). Happier. New York: McGraw-Hill.

Driver, Julia, “The History of Utilitarianism”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2014 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL = <https://plato.stanford.edu/archives/win2014/entries/utilitarianism-history/>.

Frede, Dorothea, “Plato’s Ethics: An Overview”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2017 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL = <https://plato.stanford.edu/archives/win2017/entries/plato-ethics/>.

Haybron, Dan, “Happiness”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy  (Summer 2020 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL = <https://plato.stanford.edu/archives/sum2020/entries/happiness/>.

Konstan, David, “Epicurus”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2018 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL = <https://plato.stanford.edu/archives/sum2018/entries/epicurus/>.

Kraut, Richard, “Aristotle’s Ethics”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2018 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL = <https://plato.stanford.edu/archives/sum2018/entries/aristotle-ethics/>.

Shafer-Landau, Russ (2018). The Ethical Life: Fundamental Readings in Ethics and Moral Problems. Oxford: Oxford University Press.

Vitrano, Christine (2013). The Nature and Value of Happiness. Boulder: Westview Press.

Weimann, Joachim, Andreas Knabe, and Ronnie Schob (2015). Measuring Happiness. Cambridge: The MIT Press.

BİR YORUM YAZIN

ZİYARETÇİ YORUMLARI - 0 YORUM

Henüz yorum yapılmamış.

2005'ten beri çevrim içi felsefe yapıyoruz...