İndirgemecilik

İndirgemecilik, bir teorinin ya da olgunun başka bir teori ya da olguya indirgenebilir olduğunu kabul eden görüştür. Örneğin, matematiğe ilişkin bir indirgemeci herhangi bir matematik teorisini mantık veya küme teorisine indirgenebilir olarak kabul edebilir. Ya da hücre gibi biyolojik varlıklarla ilgili bir indirgemeci, bu tür varlıkları atomlar ve moleküller gibi fiziko-kimyasal varlıkların toplamlarına indirgenebilir olarak kabul edebilir. Bugüna metafizik ve zihin felsefesinde en çok ilgi çeken indirgemecilik türü, tüm bilimlerin fiziğe indirgenebilir olduğu iddiasını içerir. Bu genellikle bilinç gibi zihinsel fenomenler de dâhil olmak üzere tüm fenomenlerin fiziksel fenomenlerle özdeş olduğu anlamına gelir.

Yirminci yüzyılda çoğu filozof teorilerin indirgenmesi meselesini, varlıkların ya da olguların indirgenmesi meselesinden önce ele almıştır. İndirgemenin öncelikle bilimleri birleştirmenin bir yolu olduğu anlaşılmıştır. Mantıksal pozitivizmin düşüşü ve bilimsel gerçekçiliğin yükselişiyle birlikte, filozofların indirgemeye olan ilgisi teorilerin birliğinden varlıkların birliğine doğru kaymıştır.

Her ne kadar bazen bir varlık sınıfının diğerine indirgenmesi, indirgenen varlıkların indirgeyen varlıklarla özdeşleştirilmesini içerecek şekilde anlaşılsa da indirgemenin indirgeyen varlıklar lehine indirgenen varlıkların ortadan kaldırılması olarak anlaşılmasında haklı olunan zamanlar da vardır. Aslında, psikofiziksel indirgemeleri görmenin doğru yolunun zihinsel varlıkların fiziksel varlıklarla özdeşleştirilmesi mi yoksa zihinsel olguların tamamen ortadan kaldırılması mı olduğu zihin felsefesinde merkezi bir sorudur.

Bundan sonraki bölümde, indirgenecek teori daima hedef teori (T) olarak anılacaktır. Hedef teorinin indirgenmeye çalışıldığı teori ise temel teori (B) olarak bilinecektir.

İndirgemenin 1920’lerden bu yana anlaşıldığı üç ana yol vardır. Bunlar genel olarak aşağıdaki gibi ifade edilebilir:

1. T teorisi, T’nin tüm doğruları (yasalar dahil) B’nin diline tercüme edildiğinde B teorisine indirgenir.
2. T teorisi, T’nin tüm yasaları B’ninkilerden türetildiğinde B teorisine indirgenir.
3. T teorisi, T tarafından açıklanan tüm gözlemler B tarafından da açıklandığında B teorisine indirgenir.

Teorik indirgemenin genel amacı bilimin birliğini teşvik etmektir. Bu modellerin hepsi bilimin daha birleşik hale gelebileceği bir anlam ifade eder. Çünkü bilimler aynı dilde ifade edilerek birleşebilir. Bu, teorilerdeki tüm gerçekleri ifade etmek için gerekli olan tek bir dil olduğunu görmeyi sağlar. Bir teorinin yasalarının başka bir teorinin yasalarından türetilebilir olduğu gösterildiğinde de bilimler birleşebilir. Bu, teorilerdeki diğer doğruları açıklamak için gerekli olan tek bir temel ilkeler kümesi olduğunu görmeyi sağlar. Son olarak, bir teori tarafından açıklanan gözlemlerin başka bir teori tarafından da açıklanabilir olduğu gösterildiğinde bilimler birleşik hale gelebilir. Bu, daha önce açıklamak için iki teorinin kaynaklarına ihtiyaç duyduğu düşünülen olgular sınıfını açıklamak için teorilerden yalnızca birinin gerçekten gerekli olduğunu görmeyi sağlar.

Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım