Değer nedir?

Değer kavramı Latince kıymetli olmak, güçlü olmak anlamlarına gelen “valere” kökünden gelmiştir. Osmanlıcada kıymet, baha, cevher, sıdk karşılığı olan değer kavramı, etimolojik açıdan Türkçede, karşılık olmak ifadesini dile getiren “değmek” kökünden türetilmiştir. Bu anlamda değer bir şeye biçilen karşılıktır.

Türk Dil Kurumu sözlüğünde değer; bir şeyin önemini belirlemeye yarayan soyut ölçü, bir şeyin değdiği karşılık, kıymet; bir varlığın psikolojik, toplumsal, ahlaksal ya da güzellik yönünden taşıdığı düşünülen yüksek ya da yararlı nitelik olarak tanımlanmıştır.

Felsefi bir bakış açısı ile ise değer; kişinin isteyen, ihtiyaç duyan bir varlık olarak nesne ile bağlantısında beliren şey olarak tanımlanmıştır. Eğitim terimlerinin ele alındığı bir sözlükte ise değerin tanımı; bir varlığın ruhsal, toplumsal, ahlaki ya da güzellik yönünden taşıdığı düşünülen yüksek ya da yararlı nitelik olarak yapılmıştır.

Değer, bireyin çevresiyle etkileşimi sonucunda içselleştirdiği, eylemlerini yönlendirdiği kalıcı bir yargı ve standart olarak tanımlanabilir. Toplumsal anlamda değerler, toplum tarafından en iyi, en doğru ve en faydalı olduğu kabul edilen genelleştirilmiş davranış prensipleridir. Bir diğer tanımda değer, bir grubun veya toplumun kendi varlık, birlik, işleyiş ve devamını sağlamak ve sürdürmek için üyelerinin çoğunluğu tarafından doğru ve gerekli oldukları kabul edilen; onların ortak duygu, düşünce ve menfaatlerini yansıtan genelleştirilmiş genel ahlaki ilke ve inançlarıdır.

Bu tanımlarda vurgulanan yargı, standart ve ilkelerin oluşumunda, işe doğrudan bireyin karışığı ve onun kendi mantıksal muhakemesine göre şekillenen hareket ve fiillere bağlı olarak ortaya çıkan sonucun niteliği akla gelir. Değerlerde, öznenin olana, olguya yüklediği değer, anlam vurgusu öne çıkmaktadır. Değerler, bireyler için neyin ve nelerin önemli olduğunu düşündürür. Örneğin; güvenlik, bağımsızlık, bilgelik, başarı, nezaket vb. gibi. Her birey önem derecesine göre değişen birçok değere sahiptir. Bir birey için çok önemli olan değer diğerleri için önemsiz olabilir.

Biyolojik (sağlık, kuvvet), ekonomik (mal-mülk), estetik (güzellik), ahlaki (fazilet), dini (kutsal) olmak üzere çeşitli değerler vardır. Genel olarak doğru, iyi, güzel şeklinde üç esas değer kabul edilir. Değer kavramı (olması gereken), hakikat (olmuş olan)’dan ayrılır. Değer, olgular ve nesneler hakkında ihtiyaç ve ideallere göre verilen yargıyı ifade eder. Değerde inanç ön plandadır. “Ben inanıyorum ki Ahmet yalan söylemez” önermesi, “Ahmet yalan söylemedi” önermesinden çok farklıdır. İlkinde tamamen inanç hâkimdir.

Değerler, kabul edilebilir, tekrar edilebilir olmalıdır, yoksa yaygın ve devamlı olamaz. Zaman ve mekan üstü kaynağa dayanmazsa değerler, kalıcı olmaz. Değerler, şekli olarak olumlu-olumsuz, göreli-mutlak, öznel-nesnel olmak üzere çeşitlere ayrılır. Muhteva (içerik) bakımından nesne değerleri (hoş, yararlı, kullanışlı), mantıksal açıdan (doğru), ahlaki yönden (iyi), sanat açısından (güzel) olarak da çeşitlenir.

Hazırlayan: Ömer Yıldırım