Mekanikçi Özdekçilik Nedir, Ne Demektir?
Mekanikçi Özdekçilik ya da Mekanikçi Materyalizm, doğal ve toplumsal olguların mekaniğin yasalarıyla açıklanabileceğini iddia eden maddeci anlayıştır. Özellikle 17. ve 18. yüzyıl maddeciliği bu yapıdadır ve bu adla anılır. Bu yüzyıllarda yer ve gök mekaniği pek gelişmiş ve bütün bilimleri olduğu gibi özdekçiliği de önemli ölçüde etkilemişti.
Kaldı ki İngiliz fizikçisi Newton’un mekaniğin yasalarını ortaya koymasından yüzyıllarca önce de İ.Ö. 5. yüzyıllarda, Abdera düşünürleri adıyla anılan Leukippos’la Demokritos’un, Epikuros’un ve onun Romalı izdaşı Lukretius’un özdekçilikleri de mekanikçiydi. Bunlardan esinlenen Gassendi ve Bacon gibi bilginler de mekanikçi bir anlayış geliştirmişlerdi. Descartes, evreni kocaman bir makine olarak görüyor, Hobbes canlı doğayla cansız doğayı bir ve aynı sayarak mekanik nedenlerle açıklıyor ve tanrıyı bile “doğal nedenlerin en üstünü” sayarak doğalaştırıyordu.
Hobbes’a göre evrende her şey özdeksel, ruhsal, insansal, toplumsal her şey, doğal ve bundan ötürü de özdeksel nedenlerle belirlenmişti. Ruh, irade vb. gibi özdeksel olmayan tasarımlar boş ve temelsiz ön yargılardı; evrende bütün olup bitenleri bu gibi tasarımlardan ve düşlerden kurtararak matematikte olduğu gibi zorunlu şemalara bağlamak bilimin ödevi olmalıydı. Mekanik yasalara göre kurduğumuz ve işlettiğimiz bir makinenin artık nasıl işleyeceğini ve neler üreteceğini önceden bilebilirsek, öylece, evrensel belirlenişin tek kaynağı olan özdeksel nedenleri de bilmekle geleceği önceden bilebilir ve ona-tıpkı bir makinede olduğu gibi-önceden dilediğimiz yönü verebilirdik. İşte bu anlayış katıksız bir ‘mekanikçi özdekçilik’ anlayışıydı.
Newton’un mekaniği bütün bu spekülatif mekanikçi özdekçilik anlayışlarına bilimsel bir yön verdi ve ‘bilimsel mekanikçi özekçilik’ anlayışını doğurdu. Bu yeni anlayışın temsilcileri de başta Diderot, La Mettrie, Baron d’Holbach, Helvetius olmak üzere 18. yüzyıl Fransız mekanikçi özdekçileridir.
Mekanikçi özdekçilik, evreni özdeksel bir temele oturtmak ve bunun da mekanik yer değiştirme devimiyle ve makinelerde olduğu gibi zorunlu bir nedensellik süreci içinde işlediğini ileri sürmek demektir. buysa düşünceyi sınırlandırır, bütün süreçleri ve bütün devim biçimlerini mekanik devime indirgemekle organik özelliklerin ve toplusal yasaların anlaşılmasına engel olur. Mekanik ve matematiğin evreni tümüyle bilmek için yeterli ilkeleri sunduğu sanısı, mekanikçi özdekçiliğin başlıca yanılgısıdır.
Hazırlayan: Sosyolog Ömer Yıldırım