Kıbrıslı (Kitionlu) Zenon (Xenon) Kimdir?

Kıbrıslı Zenon. M.Ö. 335-263 yılları arasında yaşamış olan, Stoa Okulunun kurucusu, Yunan filozoftur. Bu Kıbrıslı Zenon’u Elealı Zenon ile karıştırmamak gerekir.

Bir rivayete göre Zenon zengin bir tüccarmış, tüm malını yüklediği gemi Attika kıyılarında batmış. Kendisi kurtularak Atina’ya gelmiş. Atina’da önce bir Kynik filozoftan, sonra da Platon’un Akademisi’ne bağlı bir filozoftan felsefe öğrenmiş. Felsefe öğrenimi ona servetini yitirmenin acısını unutturmuş. Geçirdiği kazadan sonra Zenon, “insan için önemli olan, başına gelenler değil, uğranılan kaza ve talihsizliklere dayanmaktır” dermiş. Yani dışımızdaki koşullar, kaza ve kader değil de tam tersine, insanın bunların karşısında takınacağı tutum, kendisini mutlu ya da mutsuz yapar. Bu hikayenin doğruluğunu burada tartışacak değiliz. Nitekim bu türden hikâyelere İlk Çağ’da sıkça rastlamaktayız. Bu hikayenin bizim için önemi, Zenon’un görüşlerini yansıtmasıdır.

Dikkat edilirse bu düşünce biçimi bize Kynikleri hatırlatır. Kynikler ile Stoacılar arasında bazı bağlantılar bulunur. O kadar ki bir bakıma, Kyniklerin Okulunun daha derinleştirilmiş ve bilimselleştirilmiş bir şekli gibidir Stoa Okulu. Bu iki okulu birbirine yaklaştıran temel noktalardan biri; her iki okulun da erdemi, insan ruhunun “özgürlüğünde” aramasıdır. Kynikler gibi, Stoacılar da “gerçek” ve “sahte değerler” arasında bir ayırım yapar. İnsanın bağımsız ve özgür olması gerçek değildir. Tutku ve isteklerine köle olan insan, biçimsel değerlere sahip bir yaratıktır. Erdem; insanın tutkularına tam anlamıyla egemen olması, tutkularını yok edebilmesidir. Erdemin dışında kalan, tutku ve acılarımıza bağlı olan hiçbir değer gerçek değildir. Yaşam olsun, ölüm olsun, “ilgisiz” kalınabilecek şeylerdir. Aristoteles’ten sonraki felsefe ölüm konusuyla ilgilenmiş, insanın ölüm karşısında nasıl bir tutum alması gerektiği konusuna eğilmiştir. Stoacılar ölümün korkulacak bir şey olmadığından emindir.

Akademi’de Krates’in nezaretinde felsefeyle meşgul olan Zenon, Stoalılar tarafından benimsenen temel ilkeleri belirlemiştir.

Ona göre, gerçek olan her şey maddidir. Fakat evren, pasif bir maddeden oluşmamıştır. Değişen bir yapısı olan düzenli bütün olan evrendeki pasif maddeden başka, doğadaki düzenleyici, aktif öğeyi temsil eden bir güç daha vardır. Bu aktif güç, maddeden farklı değildir, ancak maddenin değişik bir görünümüdür. O, hava akıntısı ya da nefes gibi, sürekli olarak hareket eden ince bir şeydir.

Zenon bu gücün ateş olduğunu söyler; ona göre, bu ateş var olan her şeye yayılır. Bu maddi ateşin en temel özelliği akıldır. Bu ateş, evrendeki en yüksek varlık türüdür. Zenon’a göre, Tanrı her şeydir. Yani, Tanrı bireyleri birbirleriyle birleştiren ateş ya da sıcak nefestir. O, doğanın içindeki akıl ya da rasyonel güçtür. Tanrı’nın ateş ya da rasyonel bir güç olduğunu söylemek, doğaya aklın ve akıl ilkesinin egemen olduğunu söylemekten başka bir şey değildir. Madde kendisinde bulunan bu akıl ilkesine göre davranır.

Zenon, bilgi anlayışında, sözcüklerin düşünceleri ifade ettiğini, düşüncelerin ise, bir nesnenin zihin üzerindeki etkisi sonucu ortaya çıktığını söyler. Zihin, doğuştan boş bir levhadır ve düşünce dağarcığını dış dünyadaki nesnelerden etki aldıkça doldurur. Zenon, insan ve ahlak anlayışında, dünyanın bir parçası olan insanın da aynı şekilde maddi bir varlık olduğunu ve tanrısal ateşten pay aldığını söyler. İnsandaki bu ateş, onun ruhunu meydana getirir. O, insan ruhunun en iyi ifadesini akılda ve akıllılıkta bulduğunu savunur. Zenon’un ahlakı ise, bir yandan akla ve bilgiye, bir yandan da doğal düzene boyun eğmeye dayanır.

Zenon, kurduğu Stoa Okulunun yönetiminde yaşamının sonlarına kadar kalmış ve intihar ederek ölmüştür.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı, Felsefe Tarihi; Prof. Macit Gökberk; Remzi Kitabevi, Ernst von Aster’in Ders Notları