Ahlak nedir?

Ahlak, bir toplumda o toplumu oluşturan bireylerin uymak zorunda oldukları davranış biçimlerinin ve kuralların tümüdür. Ahlak ayrıca bir kültürün, topluluğun veya dinin inançlarını, ilkelerini ve değerlerini belirleyen sistemdir.

Saydığımız türden davranış biçimlerinin, kuralların, ilkelerin ve değerlerin kavramsal temellerini ve rasyonel tutarlığını ele alan felsefi disipline de ahlak felsefesi denilmektedir.

Çağdaş kullanımında ahlak sözcüğü belirli etik kodları veya sistemleri ve bunların tarihsel gelişimini, sosyal, ekonomik ve coğrafi koşullarını anlatan geniş çerçeveli bir kavramdır. Bu bağlamda ahlak terimini; bir toplumun veya grubun (dinî gruplar gibi) benimsediği, bir bireyin kendi davranışlarına dönük olarak kabul ettiği belirli kurallara atıfta bulunmak; normatif olaraksa ilgili koşullarda tüm akılcı bireyler tarafından benimsenecek davranış kurallarını açıklamak için kullanabilir.

Ampirik araştırmalar, tüm toplumların belirli eylemleri zorunlu gören veya yasaklayan ahlaki kurallara sahip olduğunu ve bu kuralların uygulanmasını sağlamak için türlü yaptırımlar ortaya koyduğunu göstermektedir. Örneğin, hemen hemen her toplumun kendine has bir aile anlayışı, cinsellik yaklaşımı, mülkiyet hakları görüşü vardır. Ayrıca her toplumda doğruyu söyleme ve verdiği sözü tutma gibi yerleşik normlar mevcuttur. Cinayeti, hırsızlığı, sadakatsizliği, ensest ilişkiyi yasaklayan ahlaki kurallar ise neredeyse evrenseldir. Çok eşlilik, kürtaj, cinsel tercihler gibi bazı konularda ise her toplumun kendi içinde kendine özgü ahlaki kuralları vardır.

Ahlak ayrıca insanların toplum içindeki davranışlarını ve birbirleriyle ilişkilerini düzenlemek amacıyla başvurulan kurallar dizgesi, başka insanların davranışlarını olumlu ya da olumsuz biçimde yargılamakta kullanılan ölçütler bütünüdür.

Tarih boyunca her insan topluluğunda ahlak dizgesi var olmuştur. Bu dizge toplumdan topluma ve aynı toplum içinde çağdan çağa değişiklik gösterir. Nesnel ahlak ya da toplumsal ahlak, insanın toplumun öteki bireylerine karşı ödevini içerir. Bu kurallar yazılı olmadığı için biçimsel bakımdan hukuktan farklı olmakla birlikte gene de ahlak ile hukukun örtüştüğü, hatta özdeşleştiği durumları vardır.

Toplumsal yaşama egemen olan hukuk kurallarıyla nesnel ahlak arasında sıkı bir bağ vardır. Toplumun genel ahlak görüşlerine ve toplumsal vicdana uygun düşmeyen hukuk düzenlemeleri, kendilerinden beklenen toplumsal işlevi yerine getiremeyeceğinden uzun ömürlü olmaz. Ahlak duygusu ise “ahlaki davranışların kaynağı olan duygu” olarak tanımlanabilir.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer Yıldırım