Dil Felsefesi
Akımı Nedir?
Dil felsefesi, dilin varlık-yapısı ve bu varlık-yapısının başka
varlık-alanıyla olan ilgisini, dilin hayatla ve sübjektif-sferle olan
bağlarını ve dilin insan için taşıdığı anlamlar üzerine araştırmalar
yapan felsefe dalıdır.
Yüz yıllık bir geçmişi vardır ama dil eski çağlardan beri filozofların
ilgisinin çeken bir konu olmuştur. Yunan dünyasında adlarla adlandırılan
nesneler arasındaki ilişki önemli tartışma konularında biridir(1).
Felsefe tarihinin dille ilgili en eski tartışması olan bu tartışmada bir
taraf, bu ikisi arasındaki ilişkinin doğal olduğunu, adların
adlandırdıkları şeylerin özünü yansıttıklarını, bunu da adlandırdıkları
şeyleri sesler aracılığıyla taklit ederek yaptıklarını ileri sürer.
Felsefe tarihinde Pythagoras'a kadar geri götürülen bu doğalcı görüşe
karşılık, Demokristos'a kadar götürülen karşı görüş uylaşımcılık, bu
ilişkinin uylaşımsal olduğunu, adların nesnelere rastgele verdiklerini
ileri sürer. Platon'un Kratylos(2) diyalogunda ayrıntılı bir biçimde
işlediği bu tartışmanın arkasında, aslında, Eskiçağlardan bugüne sürekli
sorulan bir soru vardır: Dil ile dünya arasındaki ilişki nedir?
Aristoteles ile Ortaçağ filozoflarının düşünmenin yapısını, Aydınlanma
dönemi filozoflarının bilginin kaynağını ve bilme yetisinin sınırlarını
araştırırken değişik biçimlerde sordukları soru bundan başka bir soru
değildir aslında(3).
Ne var ki, Eskiçağdan 20. yüzyılın başlarına dek, Frege ile
Russell'ınkiler içinde olmak üzere, yapılan bütün araştırmalar, doğrudan
doğruya dilin yapısını anlamak için yapılmış araştırmalar değildir.
Dolayısıyla onları dil felsefesi araştırmaları görmek görmek yanlış
olur. Doğrudan doğruya dilin kendisinin bir sorun olarak görülmesi Frege
ile Russel'ın çalışmalarının, felsefenin dili konu edinen ayrı bir alanı
olarak dil felsefesinin doğuşu ise Ludwig Wittgenstein'ın ilk dönem
çalışmalarının bir sonucudur.
Dil felsefesinin yüz yıllık kısa tarihinde yanıtı aranan iki ana soru
vardır. Bu iki ana soru filozofların dil felsefesi tarihi içinde ele
aldıkları iki ana soru olma ötesinde, dil felsefesinin iki ana
sorusudur. Bryran Magee'nin bakışıyla(4), dil kullanıldığında karşımıza
çıkan iki uçtan, yani üzerine konuşulan dünyayı gösteren 'özne' ucundan
çıkan iki ana sorudur bunlar. Tarihsel olarak bakıldığında
başlangıçta(5) ele alınıp yanıtı verilmeye çalışılan soru 'nesne'
ucundan çıkar ve felsefe tarihinin o eski bildik sorusunu sorar: Dil ile
dünya arasındaki ilişki nedir? Ancak bu sorunun yanıtını arayanlar
bununla yetinmezler, bir de ikisi arasında kurdukları (ya da
götürdükleri) ilişkiden bir anlam kuramı türetirler. Frege ile Russel,
ilk dönem çalışmalarıyla Wittgenstein, başta Carnap olmak üzere mantıkçı
pozitivistler, günümüzde Willard van Orman Quine ile Donald Davidson bu
çizgide ürün veren kişilerdir(6).
Dil kullanımında 'özne' ucundan soruya gelince, bu 50'li yıllarda
sorulmaya başlayan, dilsel davranışın nasıl bir davranış olduğu
sorusudur(7). Dilin kullanım yönüne dikkat çekmesi ve dili bir insan
davranışı olarak incelemenin öneminin vurgulaması bakımından ikinci
dönemindeki Wittgenstein ile de ilişkilendirilebilecek bu çizgi, dil ile
dünya arasındaki ilişkinin ne olduğu sorusunun yanıtını aradıkları bu
sorunun bir parçası olarak görür ve dilin dünyasıyla ilişkisini, dilse
davranışı yöneten kurallarının belirlediğini ileri sürer. Bu çizginin
önemli bir özelliği de dilsel davranışı yöneten kuralları ortaya
çıkarmaya yönelik araştırmayı, anlam sorunun çözümüm olarak görmesidir.
John L. Austin ile John R. Searle bu çizgide yer alan kişilerdir.
KAYNAKLAR
1. Bu, Eskiçağda yalnız Yunanlı filozların değil, Hintli dilbilimcilerin
de önemli tartışma konusundan birdir. Eski hint dünyasındaki bu
tartışmanın kısa bir özeti için bkz., Johannes Bronkhorst, 'Language,
İndian Theories of' Edward craif (yay.), Rouledge Encyclopedia of
Philosophy (Londra- New York: Rotledge, 1998), VIII. cilt, s 379-384
2. Diyalogun iki ayrı çevirisi vardır: Suat Y. Baydur çevirisi (Eflatun,
Kratylos. İstanbul: Maarif Matbası, 1944) ile Teoman Aktüel çevirisi
(platon, Diyaloglar 1. İatanbul: Remzi Kitabevi, 1982; 189-260)
3. Eskiçağdan 19 yüzyılın sonuna kadar felsefe tarihindeki bütün bu
gelişmelerin ayrıntılarına toplu bir bakış için özellikle bkz., Norman
Kretzmann, 'Sementics, History of', Paul Edwards (yay.), The Encylopedia
of Philosophy, (New York: Macmillan Comapany and Free Press, 1967), VII.
cilt, s 358-406. Ayrıca bkz., Christopher Shields, 'Language, Ancient
Philosophy of'; Zoltan Gendler Szabo, 'Language, Medieval Theories of',
Edward Craig (yay), Routledge Encyclopedia of Philosophy (Lodra-Nwe
York: Routledge, 1998), VII. cilt, s 356-361;371-379:389-404.
4. Bkz., B Magee, Yeni Düşün Adamları, s 289.
5. Frege'yi başlangıç alırsak 19. yüzyılın sonunda, Wittgeinstein'ı
başlangıç alırsak 20'li yılların başında.
6. Türkiye'de de Teo Grünberg Anlam Kavramı Üzerine bir Deneme(Ankara
Üniversitesi DTCF Yayınları, 1970= başlıklı yapıtıyla bu çizgide yer
almaktadır.
7. Dili bir kavrayış olarak alıp çözümlemek ne ilk kez 50;lerde yapılan
bir şeydir, ne de yalnızca felsefecilerin yaptığı bir şeydir.Söz gelişi
30'lu yıllarda dilbilimci Leonard Bloomfield,, 50'li
yılardaruhbilimcicharles Osgood da bunu yapar. 40'lı yıllarda da
felsefeci Charles Morris ile C. L. Stewanson'un yaptığıda budur.Ancak
50'li yılarındaki sözü edilen çözümlemelerle bütün bu anılan kişilerde
karşımıza çıkan çözümlemeler arasında önemli bir fark vardır. İlk sözü
edilen çözümlemelerde dil herhangi bir davranış olarak değil, kendine
özgü yapısı olan bir davranış olarak alınırken, ikinicilerde dilsel
davranış ruhbilimin o bilinen klasik davranış modeline indirgenerek
uygulanaran ve tepki kavramlarıyla açıklanmaya çalışılmaktadır. Bkz,
William P. Alston, The Philosophy of Language (Englewood Cliff, N. J.:
Prentice Hall, 1965), s 25-31; Arda Denkel, Anlamın kökenleri
(İstanbul: Metis Yayınları, 1984), II. Bölüm.
< Felsefeye Giriş Dizinine Geri
Git
> Bu sayfaya ilişkin
etiketler: Felsefe,
felsefe nedir,
dil felsefesi,
dil felsefesi nedir,
dil felsefesi nedir,
dil felsefesi ne demektir,
dil felsefesi ne anlama gelir,
dil felsefesi akımı,
dil felsefesi anlayışı,
dil felsefesinin temsilcileri,
dil felsefesi nasıldır |
|