Davranışçı anlam kuramı
Davranışçı anlam kuramı, yirminci yüzyılda psikoloji, dil bilim ve felsefede büyük bir iz bırakan pozitivizm akımının bir uzantısı olan Davranışçılık öğretisinden yola çıkarak Ouine’ın öncülüğünde geliştirilen ve deneysel olarak gözlemlenemeyen soyut bir varlık olarak tümeli ve anlamı reddeden; insan zihninin içinde olup bitenlerin gözlemlenebilir şeyler olmadığını savunarak bir sözcüğün anlamını, o sözcüğü duyduğunda kişinin vereceği davranışsal tepkilerde arayan anlam kuramıdır.
İletişim kurma sözcüklere benzer türde davranışsal tepkiler vermemiz sayesinde gerçekleşir. Örneğin “masa” sözcüğünün anlamını bu sözcüğü duyduğumuzda verme eğiliminde olduğumuz tepkilerde bulabiliriz. Örneğin “kitabım nerede?” diye sorduğunuzda “masanın üstünde” diye bir yanıt aldığınızı varsayalım. Bu tümceyi anlamış olmanız sayesinde dikkatiniz odadaki masaya yönelecektir. Yani “masa” sözcüğünü böyle bir bağlamda duyduğunuzda en yakın masaya dikkatinizin yönelir: bu da bir davranışsal eğilimdir.
“Davranışsal” olmasının nedeni kafanızda olup bitenlerin aksine dışarıdan gözlemlenebilir olmasından kaynaklanıyor. “Eğilim” (disposition) dememizin nedeni ise bu davranışı hayatınız boyunca hiç gerçekleştirmiş olmanız gerekmemesinden kaynaklanması; yalnızca bu şekilde davranmaya eğiliminizin olduğunu belirtmesidir.
Bu kuram felsefe ile psikoloji alanlarını birbirine yakınlaştırır; hatta bazıları “anlam felsefesi”nin aslında psikoloji alanında ele alınması gerektiğini düşünür. Bir sözcüğün anlamını bulmak için o sözcüğün ait olduğu dili konuşan insanların o sözcüğün kullanımına yönelik davranışsal eğilimlerine bakmak gerekir. Bunlar davranışsal psikoloji alanında gözlemlenebilir ve ölçülebilir şeylerdir. Ancak bir sözcüğün kullanım bağlamları o denli çoktur ki bunların hepsine karşı kullanıcıların davranışsal tepkilerini ölçmek neredeyse olanaksız hale gelir. Ancak yine de şöyle diyebiliriz: bu görüşe göre davranışsal psikoloji alanı ilerlediği ölçüde anlam üzerine felsefi sorunlar da o ölçüde çözülmüş olur.
Kaynak: Dil Felsefesi, s. 29, T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2649 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1615