Türk felsefe geleneği

03.11.2022

511

Türklerde felsefe anlayışının olup olmadığı çeşitli yönleriyle tartışılmaktadır. Son iki yüz yılda Batılı ve yerli bazı kesimler özellikle de Aydınlanmacılar, İslam düşüncesinde felsefenin yasaklanmış olduğu, İslam devleti olarak tanınan Osmanlı’da da yasağın geçerli olduğunu ileri sürmektedirler.

Macit Gökberk’e göre 10. ve 11. yüzyılda İslam medeniyetinin Farabi örneğine karşı, felsefe bağımsız değil, dinin emrinde olmuştur. Söz konusu dönemde, felsefe ne konusunu seçebiliyor ne araştırabiliyor ne de yöntemini seçebiliyordu. Din, felsefeye, dinî dogmaları desteklemesini buyurmaktadır (Gökberk 1983, 11).

Hilmi Ziya Ülken’e göre, genel olarak felsefi düşünce, Gazali – İbni Rüşd tartışmasının bıraktığı yerdedir (Ülken 1979, 45).

Taner Timur’a göre İslam dünya görüşünün Osmanlı Devleti’nde aldığı şekli incelemek için felsefe anlayışlarına bakmak gerekir. Ancak “felsefe” sözcüğünü teknik anlamının sınırlarından çıkarıp dünya görüşü ve ansiklopedi boyutları içinde ele alınmalıdır. Ona göre gerçek anlamıyla Osmanlı’da felsefi düşünce yoktu. Çünkü özgür düşünce yoktu. Felsefenin varlık ve bilgi teorileri ile ilgili sorunları, Osmanlı kültüründe ilahiyat bilimleri çerçevesinde yer alıyorlardı (Timur 1986, 35-36). Osmanlı düşüncesi kritik akla değil, nakilcilik’e ve “kalb”e dayanıyordu. (Timur 1986, 44).

Bunlar gibi farklı görüşler, İslam ve Osmanlı düşünceleri için yaygındır. Diğer yandan, aynı medeniyet çerçevesinde modern dönemdekilere benzeyen felsefe ve bilim çalışmalarının bulunduğu iddiaları da çok zayıftır. Özetle bu iki yaklaşım tarzı da ön yargılara dayandıklarından hatalıdırlar.

O hâlde şimdi Anadolu Üniversitesinin yayınlarından faydalanarak Türklerde felsefenin gelişimi ve Türk felsefe tarihi başlıklı çalışmamızın içeriğine geçiş yapalım:

İLGİLİ KONULAR: