Mehmet İzzet

Mehmet İzzet, 1891 ila 1939 seneleri arasında yaşamış olan Türk düşünür ve sosyologdur.

Mehmet İzzet 1891 yılında İstanbul’da doğmuştur. Babası kaymakamlıktan emekli Nazmi Bey’dir. Mehmet İzzet’in çocukluğuna dair fazla bilgi yoktur. İzzet ilköğrenimini İstanbul’da çeşitli mekteplerde okuyarak tamamladıktan sonra Galatasaray Lisesine girmiştir. İzzet’in Galatasaray’ı bitirdikten sonra İstanbul Darulfünun Hukuk Fakültesine devam ettiği iddiasının yanında (Açıkgöz, Akt: Değirmencioğlu, 1987: 5), liseyi Paris de Louis Le Grand okulunda tamamladığı da aktarılanlar arasındadır (Ülken, 1994: 434).

Mehmet İzzet 1919 yılında Avrupa’ya gönderilecek öğrenciler için açılan sınavı kazanarak yirmi sekiz arkadaşıyla birlikte Fransa’ya gitmiştir. Mehmet İzzet burada öğrenimine Sorbonne’da devam eder. İzzet’in Sorbonne’da felsefe okuduğu tespit edilmiş olmakla beraber buradan mezun olup olmadığı konusunda kesin bir bilgi de yoktur.

Mehmet İzzet yurda dönünce Kızılay teşkilatında açılan kâtiplik yarışmasını kazanır. Adnan Adıvar’ın yanında çalışır. Daha sonra Darülfünun’da felsefe tarihi muallimliğine tayin edilir (Ülken, 1994: 434). Cumhuriyet’in ilanından sonra 1924’te profesörlüğe yükseltilir. 1926 yılında da felsefe muallimliğine ilaveten Mehmet Emin’den boşalan “Felsefe Tarihi ve İçtimaiyat” derslerini okutmaya başlar. 1927 yılında kan kanserine yakalanan Mehmet İzzet, 1928 Ekim’inde hem tedavisini yaptırmak hem de Avrupa’daki öğrencileri teftiş etmek üzere Paris’e gönderilir (Adıvar, 1940: 70). 1929 yılında yurda döner. Darülfünunda yine sosyoloji dersleri verir. Üç ay sonra tekrar Berlin’e döner ve Berlin’de 8 Aralık 1930 tarihinde ölür.

İzzet, birkaç arkadaşıyla beraber felsefe düşüncesini Darülfûnun’a sokan bir müderristir (Mehmet Emin, 1940: 77). Batı tarzında, Batı’nın bugünkü yöntemleriyle çalışan ve Batı zihniyetini öğrencisine telkin eden bir darülfünun hocasıdır (Orhan Sadeddin, 1931: 18). Bu tutum onun Doğululuktan kurtulup Batılılaşma yolunda ileri adımlarla yürüyenlerden biri olmasını sağladığı gibi, bu yoldaki çalışmaları felsefe alanında ilerleme faaliyetlerini de hızlandırmıştır (Halil Nimetullah, 1940: 82).

Mehmet İzzet, çalışmalarına felsefe tarihi ile başlamış daha sonra ahlaka yönelmiştir. Düşünce yapısı onu, sosyolojiden felsefi idealizme ve özellikle de Alman romantiklerinin idealizmine götürmüştür. Hareket noktası, Gökalp’in koyduğu problemlerdir ve bu problemlerin başında da birey-toplum ilişkisi gelir.

Ona göre toplum içinde yaşayan insanın eylemleri topluma bağlıdır, bireyin hayatı toplumdan ayrı incelenemez. Öyle ise bütün manevi değerlerimizi bu toplumda aramalıyız. İzzet, bu noktadan sonra Gökalp’tan ayrılmaya başlar.

“Eğer ahlakımız bir toplumsal determinizm (belirlenimcilik) ile gerektirilmiş bulunuyorsa, o hâlde sorumluluğun manası nedir? Eğer bireye yükümlülüğü cemiyet koyuyorsa bireyin herhangi ahlaki hareketi tercih etmesinin ne değeri vardır?”

Böylece ahlak problemi İzzet’i kendiliğinden toplumsal belirlenimcilik karşısında bireyin hürlüğü sorununa götürür. İzzet, bu sorundan, Alman romantik filozofları gibi diyalektik sentezle çıkmaya çalışır. Ona göre birey ve toplum, daha geniş terimlerle hürriyet ve zorunluluk birbirini tamamlayan ve bir bileşim içinde eriyen iki kavramdır (Ülken, 1994: 435) Fakat İzzet, bu yaklaşımın güçlüklerinin farkındadır. Bundan kurtulmak için idealizm açısından bir hamle yapar:

“Sosyoloji verilerini derinleştirir. Felsefe tarihinde kendine dayanaklar arar. Toplumların evrimi sorusunda yeni Amerikan idealistlerinden J. M. Baldwin’in genetik metodundan faydalanır. Felsefe tarihinde Ekhardt ve J. Böhme’ye kadar gider. Sosyal evrim ile integral insanlık fikirleri arasında ilişki arar” (Ülken, 1994: 436).

İzzet araştırmalarında ideali görmüş ve göstermek istemiştir. Fakat ilimde daima ideali göstermek kolay değildir. Çünkü İzzet’in dayandığı sosyoloji, yalnız olguları görmek ve olması gereken ile ilgilenmemek iddiasında idi.

İLGİLİ KONULAR:

• Mehmet İzzet’in milliyet kuramı ve millî hayat anlayışı
• Mehmet İzzet’te devlet ve millet ayrımı
• Mehmet İzzet’in sosyolojisi
• Mehmet İzzet’in cemiyet fikri

Kaynak: TÜRK SOSYOLOGLARI, s. 23-28, T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2915 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1872