Aydınlanma Felsefesinin Dayandığı Temel İlkeler Nelerdir?

Aydınlanma felsefesinin dayandığı temel ilkeleri şu başlıklar altında özetleyebiliriz:

1. Bilim ve Doğa

Bu iki kavram aydınlanma felsefesi içinde önemli bir yere sahiptir. Önceki iki asır boyunca gerçekleştirilen büyük keşiflerden sonra aydınlanma felsefesinin geliştiği on sekizinci yüzyıl bir uygulama dönemi olmuştur. Bu dönemde entelektüel ilgi en fazla doğa bilimleri üzerine odaklanmış, sadece düşünürler değil devlet adamları da doğa bilimleriyle ilgilenmişlerdir. Söz konusu dönemde bilim dalları arasında sınırların olmadığı görüşü hâkim olduğundan, düşünürler bilimin birçok dalıyla aynı anda uğraşmışlardır: Voltaire bir filozof olarak tanınmasına rağmen matematikle de ilgilenmiş, Newton’u basitleştirerek anlatmaya çalışmıştır; Diderot felsefenin yanı sıra anatomi, fizyoloji ve kimya alanlarında araştırmalar yapmıştır; Montesquieu tıp ve fizyolojiyle, Rousseau ise botanikle ilgilenmiştir. Bu dönemin bir diğer özelliği doğa bilimlerinin ön plana çıkmasıdır.

2. Mutluluk

Aydınlanma felsefesiyle mutluluğun sadece öbür dünyaya ait olduğu görüşü terk edilmiş, insanların bu dünyada mutlu olmaları gerektiği savunulmaya başlanmıştır. Kastedilen sadece bireysel mutluluk değil aynı zamanda toplumsal mutluluktur. Aydınlanmacı düşünürlere göre amaç, mümkün olduğu kadar fazla insanın mutluluğunu sağlamaktır. Bu fikir, sonraki asırda Saint-Simon tarafından geliştirilecek ve sosyalizmin temelleri atılacaktır.

3. Erdem

Aydınlanma düşüncesi içinde erdem laik bir nitelik kazanmıştır. Erdemli olmak diğer insanlara, yani yurttaşlara faydalı olmak anlamına gelmektedir. Aydınlanma düşüncesine göre genel olarak ahlak, dinden arındırılmış bir alan olarak değerlendirilmekteydi.

Aydınlanma düşüncesi içinde erdem laik bir nitelik kazanmıştır. Erdemli olmak diğer insanlara, yani yurttaşlara faydalı olmak anlamına gelmektedir. Aydınlanma düşüncesine göre genel olarak ahlak, dinden arındırılmış bir alan olarak değerlendirilmekteydi.

4. Akıl

Aydınlanma felsefesine göre tüm insanlığın ilerlemesi, mutluluğa kavuşması ancak aklın rehberliğinde mümkün olabilir. Burada kastedilen akıl, değişmez yani evrensel akıldır. Akıl kısaca mutluluk için gerekli gerçekleri bilmek anlamına gelmekteydi. Dönemin önde gelen düşünürlerinden Diderot’nun öncülüğünde hazırlanan Ansiklopedi’ye göre “yasa, genel olarak yeryüzünün tüm halklarını yöneten insan aklıdır. Milletlerin siyasi ve medeni yasaları, bu insan aklının uygulandığı değişik özel durumlardan başka bir şey değildir”.

5. Faydacılık

Bu kavram aydınlanma düşüncesinin önemli bir unsurudur. Faydacılık akımının kurucusu kabul edilen İngiliz filozof Jeremy Bentham (1748-1832)’a göre bireyin faydasına veya çıkarlarına uygun olan şeyler ancak onun rahatlığına katkıda bulunan ve haz almasını sağlayan şeylerdir. Bu anlayışa göre genel ahlaki değerlerin kişinin çıkarları karşısında pek önemi bulunmamaktadır. Yine bu düşünceye göre iktisadi sorunlar, siyasetten üstün tutulmalıdır.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM