“Ahlaki eylemin amacı nedir?” sorusuna felsefe tarihi boyunca -doğal olarak- çok farklı cevaplar verilmiştir. Örneğin İlk Çağ’daki düşünürler bu soruya genel olarak “mutluluk” merkezli cevaplar verirlerken Immanuel Kant ahlaki eylemin amacını “ödeve uygunluk” olarak açıklamıştır.

Felsefe tarihinde, ahlaki eylemin amacı konusunda ortak bir görüş yoktur. Her filozof, kendi felsefesine binaen ahlaki eylemin amacını açıklamıştır.

FİLOZOFLARA GÖRE AHLAKİ EYLEMİN AMACI

Aristippos

Ona göre ahlaki eylemlerin amacı, hazdır. Haz ise mutluluktur. Burada bahsedilen haz, bedensel hazdır. Aristippos’un bu yaklaşımına, hazcılık ya da hedonizm adı verilmektedir.

Epiküros

Epiküros için de ahlaki eylemin amacı haz ve mutluluktur. Fakat buradaki haz, Aristippos’un savunduğu gibi bedensel (maddi) haz değil, daha çok ruhsal, zihinsel hazdır. Epikür, anlık hazların değil de sürekliliği olan hazların ancak insanı mutlu edeceği görüşündedir. Bu sebeple mutluluk acıdan uzaklaşmak ve hazza yaklaşmaktadır.

Demokritos

Ona göre ahlaki eylemlerin amacı ölçülülük ve mutluluktur. İnsanın mutlu olabilmesi için ruh dinginliğine ulaşması gerekir. Ruh dinginliğine ulaşabilmesi için de her türlü aşırılıktan kaçınması gerekir.

Sokrates

Ahlaki eylemin amacı Sokrates için, mutluluktur. Sokrates’e göre, mutluluk bilgide temellenen erdemdir. Bilgide sağlam temeli bulan iyi, insanı mutlu eder.

Platon

Platon için ahlaki eylemlerin amacı, üstün iyilik olan “İyilik ideası”na ulaşmaktır. Ona göre mutluluk, iyilik ideasını gerçekleştirmektir.

Aristoteles

Aristoteles ahlaki eylemin amacını erdem ve mutluluk olarak görür. Mutluluk, hazzın devamlı hâle getirilmesidir. Bu da sadece orta yolda gitmekle, altın ortayı yakalamakla, yani aşırılıklardan kaçınmakla mümkündür.

Farabi

Ona göre mutluluk aynı zamanda iyiliktir. En yüksek iyi erdemdir ki bu da sadece bilgi ile mümkündür. Tanrı’nın bilgisi, iyi olan olduğundan bu bilgiye ulaşmak bizi mutluluğa götürecektir.

Diogenes

Diogenes için de ahlaki eylemin amacı mutluluktur. Bu mutluluk; hiçbir şey karşısında tasalanmamayı, hiçbir şeye aldırış etmemeyi, yani her şeye boş vermeyi gerektirir. Bu akım, kinizm olarak da bilinmektedir.

Kant

Kant’a göre mutluluk asla bir amaç olamaz. Ahlaki eylemin amacı, “ödeve uygun davranmak”tır. Ödev, kişinin hiçbir çıkar gözetmeksizin, iyiyi istemesi (iyi niyetli olması) ve ahlak yasasına uygun davranmasıdır. Ahlak yasasındaki buyruklar, birey tarafından içselleştirildiği zaman ödev hâline gelir. Bu anlayış, ödev ahlakı olarak da bilinir.

Aquinolu Thomas

Ona göre ahlaki eylemlerin amacı devletin ve Tanrı’nın yasalarına uymaktır.

Elalı Zenon

Zenon, ahlaki eylemin amacını mutluluk olarak gören düşünürlerdendir. Onun mutluluk anlayışına göre mutluluk ancak insanın ölçülü yaşamasıyla ruhsal dengesini zorlayan istek, tutku ve duyguların bastırılması ve dizginleyebilmesi ile elde edilebilir. Bu anlayış, stoa ahlakı olarak da bilinir.

Jeremy Bentham

Bentham’a göre ahlaki eylemin amacı mutluluktur ve mutluluk da yarara bağlıdır. Mutluluk, bireyin tek başına elde edebileceği bir şey değil, ancak toplum içerisinde, toplumsal yarar çerçevesinde gerçekleşebilir. Yani insanın mutluluğu çevresindeki insanların mutluluğuyla ilgilidir. Çünkü insan sadece kendi eylemlerinin etkisi altında değildir, bir arada yaşadığı insanların eylemlerinin de etkisi altındadır. Bu görüş, utilitarizm olarak da adlandırılır.

Stuart Mill

Mill de Bentham gibi ahlaki eylemin amacını mutlulukta görür ve mutluluğu da yarara bağlar. O, faydayı bütün insanlık için, yani evrensel mutluluk olarak algılar. İyi olan, insanlığın yararına olanı yapmaktır. Herkes için iyi olanı yapmak insanı mutluluğa götürür.

Jean Paul Sartre

Büyük varoluşçu filozof Sartre için ahlaki eylemin amacı özgürlüktür. Ona göre ancak ve ancak tüm eylemlerinin sorumluluğunu alabilen insan özgür olabilir.

Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 3. Sınıf “Çağdaş Felsefe Tarihi” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı