Yeni Platonculuk, Neo Platonizm nedir?
Yeni Platonculuk ya da Neoplatonizm, Plotinus’un çalışmalarıyla başlayan ve İmparator Justinyan’nın Platon’un Akademia’sını M.S. 529’da kapatmasıyla biten Platonik felsefe sürecini tanımlamak için kullanılan modern terimdir. Platon ve Aristoteles öğretilerini uzlaştırarak oluşturulmuş bu felsefi akım, Yeni Platonculuk olarak anılır. Platonizm’in bu türü, doğasında mistik veya dini unsurlarla tanımlanmaktadır.
Yeni Platonculuk, İskenderiye’de Ammonius Sakkas tarafından ortaya atılmıştır. Bu yüzden de ona İskenderiye okulu da denir (Bununla beraber bu deyimi, İncil’i yorumlayan Philon’un Yahudi felsefesiyle M.S. 2. ve 3. yüzyıllardaki İskenderiyeli Hıristiyan düşünürler için kullanmak daha doğru olur). Yeniplatonculuk, Sakkas’ın öğrencisi Plotinos tarafından M.S. 529 yılına kadar sürdürülmüştür.
Plotinos ve Proklos Yeni Platonculuğun önemli düşünürlerindendir. Ayrıca Plotinos’un öğrencisi Porphyrios, Bergama Yeni–Platoncu okulunun kurucusu Kapadokyalı Aedesius, Atinalı Plutarkhos ve İskenderiyeli Hypatia Yeni Platonculuğun örnek verilebilecek önde gelen isimleridir.
Pisagorcu ögelerle büsbütün gizemselleştirilen Suriye ve Atina Yeniplatonculuğuna Çoktanrıcı Yeniplatonculuk da denir. Yeniplatonculuk, yeni akademi’yle karıştırılmamalıdır.
Yeni Platonculuk Antik Çağ’ın sonuna doğru egemen olmaya başlamıştır ve Antik Çağ Yunan felsefesinin sonu olarak nitelenir. Doğu dinleriyle Hristiyanlığın da etkisinde kalarak Aristoteles, Pitagoras ve stoa öğretilerinin kaynaştırılmasıyla gizemciliğe dönüştürülen Platonculuktur. Evrensel oluşmayı tinsel ilkeyle açıklamasından dolayı da gerici bir nitelik taşıdığı belirtilmektedir.
Yeni Platonculuk Antik Çağ’ın sonuna doğru egemen olmaya başlamıştır ve Antik Çağ Yunan felsefesinin sonu olarak nitelenir.
Yeni Platonculuğun felsefi sistemi başta Plotinus ve diğer bu isimler tarafından geliştirilmiştir. Felsefenin dinselleştirildiği bir dönemdir. Tanrı kavramı bu dönemde ön plana çıkmıştır. Hegel, felsefe tarihi derslerinde Yeni-Platoncuları “tanrı üzerine bir hayli ince kıyılmış palavra” ileri sürmekle suçlamıştır.
Yeni Platonculuğun etkisi oldukça büyük olmuştur. Hıristiyan felsefesini, Geç Antik Çağ’ın, tüm tanrıbilimini etkilemiştir. Orta Çağ’ın hemen hemen tamamında bu düşünce sistemi Platon’un düşünce sisteminin en etkili versiyonlarından birisi olmuştur. İslam ve Yahudi düşüncesi üzerinde de etkili olmuştur. Antik Çağ’da önem verilen yaşam pratiklerinin karşısına felsefede teori anlayışı çıkmıştır.
Özellikle İtalyan Rönesansı döneminde Giovanni Pico della Mirandola, Marsilio Ficino, Medici, Michelangelo ve Sandro Botticelli gibi isimler yeniplatonculuğa katkıda bulunmuşlardır. Bizans’tan İtalya’ya getirilen Platon’un el yazmalarının Floransa Akademisi’nde bu isimler tarafından çevirileri yapılmıştır. Ayrıca bu dönemde, Platon’dan yola çıkan aynı isimler, platonik aşk kavramını ortaya çıkartmışlardır.
İlgili konular:
- Plotinosçuluk – Yeni Platonculuk ilişkisi
- Plethon kimdir?
- Mirandola kimdir?
- Ficino kimdir?
- Cusanus kimdir?
Hazırlayan: Sosyolog Ömer Yıldırım