Felsefe hakkında her şey…

Sokratik Öğretim Nedir? Sokratik Öğretim Metodu

01.05.2020
1.794

Sokratik öğretim sadece örgün eğitim faaliyetleriyle sınırlandırılan bir yaklaşım olmaktan öte yaygın eğitim faaliyetlerini, dahası yaşam boyu öğrenme faaliyetlerini kapsayan bir yaklaşım olarak karşımıza çıkmaktadır. Öğrenen olarak tanımlanan her yaş grubuna ait bireyler, Sokratik öğrenme ile geçerli gerçeklik sorgulamalarını daha etkili yapabilmektedirler.

Sokratik Öğretimde Sorgulama

Sokratik sorgulama plansız ya da spontane, keşfedici ve odaklı bir yapıda olabilmektedir. Spontane Sokratik Sorgulama, Sokratik yöntemin ruhuna en uygun yaklaşım olup, öğrencilerin düşüncelerini herhangi bir konu sınırlaması olmadan, sadece entelektüel gelişimini sağlamak için gerçekleştirilen bir sorgulama tarzıdır. Öğrenciler mantıklı-mantıksız, doğru-yanlış gibi değerlendirme becerilerini geliştirmektedir. Keşfedici Sokratik sorgulama ise, öğrencilerin herhangi bir konu hakkında ne bildiklerini ve ne düşündüklerini ortaya çıkarmaktadır. Odaklı Sokratik Sorgulama, programın temalarının öğrenciye kazandırılmasında kullanılan sorgulama türüdür. Belirlenmiş kazanımlara, Sokratik sorgulama ile ulaşılmaya çalışmaktadır.

Sokratik Sorgulamada Diyaloglara Yaklaşım

Sokratik yöntemin kullanıldığı öğretim süreçlerinde, öğrenenlere sorgulama mekaniğine ilişkin ipuçları verilmesi zorunluluğu vardır. Öğrencilere, sorgulamayı yönlendirebilmek için diyaloglara temel olan ifadelere ilişkin dikkat edilmesi gerekenler unsurlar öğretilmelidir. Bu unsurlar şunlardır:

Açıklık: Sorgulanan hipotez açık olmak durumundadır. Açık olmazsa, doğruluğu ya da neyle ilişkili olduğu hakkında karar verilmesi zorlaşmaktadır. Örneğin “Türk eğitim sistemiyle ilgili neler yapılabilir?” sorusu açık değildir. Bu tarz bir soruyla, ulaşılmak istenilen cevabın netliği ve niteliğine ilişkin herhangi bir çıkarımda bulunmak kolay olmamaktadır. Daha açık bir soru cümlesi şu şekilde olabilir: Eğitimciler, öğrencilerin karar alma süreçlerinde etkili olan yetenek ve becerilerini geliştirmek için neler yapabilirler? Bu tarz bir soru daha açıklayıcı ve daha özele indirgenmiş bir yapıya sahiptir. Sorgulamada açık olmayan fikirler şu soru kalıplarıyla yönlendirilmektedir:

  • Bu konu hakkında biraz daha bilgi verebilir misin?
  • Bu konuyu farklı bir şekilde açıklayabilir misin?
  • Bu konuyla ilgili bir örnek verebilir misin?

Doğruluk: Fikir açık olabilir ama doğru olmayabilir. Dolayısıyla, öğrenene fikri hakkında kuşkular uyandırmalı, şüphe ile yaklaşmasını sağlamalıyız. Doğruluk ile ilgili sorgulama kalıplarına şunlar örnek verilebilir:

  • Bu gerçekten doğru mu?
  • Bunun doğruluğunu nasıl kontrol edebiliriz?
  • Eğer bu doğruysa, bize ne sağlayacak?

Kesinlik: Cümle hem açık hem de doğru olabilir. Ama kesinlik ifade edemiyor, muğlak kalıyorsa geçerliliği yeterli değildir. Öğrenene sorgulanan fikirlerin ya da tezlerin ne düzeyde kesinlik sunduğunu kontrol etmeleri kazandırılmalıdır. Örneğin, “Bu paket oldukça ağır” ifadesinde, paketin ağırlığına ilişkin kesinlik bulunmamaktadır. Paket kendi boyutuna göre mi ağırdır? Yoksa paketi taşıyana göre mi ağırdır? Bu konuda “Paket, 8 kg. ağırlığındadır ve hacmine göre oldukça ağırdır.” gibi kesinlik ifadeleri aranmalıdır. Sorgulama için kullanılabilecek sorular şunlardır:

  • Bana daha detaylı bilgi verebilir misin?
  • Biraz daha spesifik olabilir misin?

İlgililik: Fikirler, verilen örnekler, sunulan tezler tartışma konusu ile ilgili olmayabilir. Öğrencilere sorgulamada ilgisiz içeriklerin farkında olmaları ve bunu yönetebilmeleri kazandırılmalıdır. Örneğin, ilerlemecilik ya da yeniden kurmacılık eğitim felsefelerinin etkileri ile ilgili bir tartışmada davranışçı akımı öne sürerek olumlu örneklendirmeler yapmak uygun olmayabilmektedir. Bu konuda sorgulama ipuçları şunlardır:

  • Bunun bu soruyla ne ilgisi vardır?
  • Söylediğin ile bu konu arasında nasıl bir bağlantı kurabiliriz?

Derinlik: Bazen ifadeler çok yüzeysel olabilmekte, derinlemesine bilgi sunmamaktadır. Örneğin, gençlerin uyuşturucu kullanmalarını önlemek için kullanılan “Sadece Hayır Deyin” sloganı yeterli derinliği sağlayamaması nedeni ile etkili olmamaktadır. Buna benzer örneklerde olduğu gibi, sorgulamalarda da derinlik içermeyen açıklamaların farkına varılması önemlidir. Derinlik ile ilgili açıklayıcı sorular şunlardır:

  • Sunduğunuz fikir bu konunun kompleksliğine ne kadar değinmektedir?
  • Daha önemli faktörleri de dikkate aldınız mı?

Genişlik: Fikirlerin konu ile ilgili sadece bir bakış açısını yansıtması, yeterli olduğu anlamına gelmemektedir. Öğrenciler, fikirlerin hangi paradigmalarda ele alınabileceğini sorgulama durumundadırlar. Örneğin, eğitim sistemi için verilen bir öğrenme yaklaşımı sadece bir eğitim felsefesine temellendirilerek anlatılıyor ve diğer eğitim felsefelerindeki fırsat ve sınırlılıkları kapsamıyorsa, eksik ve yanıltıcı olabilmektedir. Bu durum için aşağıdaki soruları kullanmalıyız:

  • Diğer bakış açılarını da dikkate almamız gerekir mi?
  • Bu fikrinizi farklı bir paradigmayla da açıklayabilir miyiz?
  • … yaklaşımıyla konuyu ele aldığımızda, verdiğiniz örneğin geçerliliği devam etmekte midir?

Mantık: Sorgulamada ifade edilenlerin belli bir mantık çerçevesine oturtulabilmesi gerekmektedir. Savunulan konu bütünlüğü kendi içinde tutarsızlıklar barındırıyorsa, mantıklı olamamaktadır. Öğrenciler, sorgulamada mantık faktörüne dikkat etmelidirler. Bu konu ile ilgili açıklayıcı sorular şunlardır:

  • Bu gerçekten mantıklı gelmekte midir?
  • Bunun önceki söylediğinle ilişkisi var mıdır?
  • Bundan sonra ne gelebilir?
  • Söylediklerin arasındaki çelişkiyi nasıl açıklarsın?

Tarafsızlık: Doğal olarak fikirlere kendi bakış açımızdan yaklaşmaktayız. Tarafsızlık, fikirlere herhangi bir referansa ayrıcalık tanımadan bütün bakış açıları ile yaklaşmayı gerektirmektedir. Sorgulamada öğrencilere, fikirlere taraflı yaklaşımın farkına nasıl varmaları gerektiği öğretilmelidir. Bu konudaki sorular şunlar olabilir:

  • Bütün bakış açılarını dikkate aldığınız düşünüyor musunuz?
  • Kendi önyargılı bakış açınızı doğrulamak için konuyu çarpıtıyor musunuz?
  • Konuya sadece kendi ilgileriniz doğrultusunda mı yaklaşıyorsunuz?

Sokratik öğretimde, öğrencilere yukarıdaki noktalara dikkat etmeleri konusunda bilinç geliştirilmelidir. Bunların yanında, önemli bir ayrıntı Sokratik sorgulama için öncül soruların varsayılmasıdır. Sokratik sorgulamada, sorgulama sürecinin başarısını sağlamak için, temel soru çerçevesinde geliştirilecek tartışmaya yönelik öncül soruların kurgulanması önemlidir. Öncül sorular, tartışmayı genişletebilmek için, hangi sorunun sorgulamayıcı nereye götüreceği öngörüsünü sağlayan soru yapılarıdır. Örneğin “Çok kültürlülük nedir?” tartışması için “Kültür nedir?” sorusu öncül olarak ele alınmaktadır. Öncül derecesini artırırsak, “Kültürün temelleri nedir?” sorusu konuyu daha detaylandırmakta; “Bir bireyin herhangi bir kültüre ait olduğunu gösteren faktörler nelerdir?” sorusu da cevaplayıcının çok kültürlülük tanımına ulaşması için temel öncüllerden biri olarak ele alınmaktadır. Öncül sorulara yönelik tecrübe kazanmak Sokratik sorgulamanın başarısı için önemli bir belirleyicidir.

Sokratik Öğretimin Karakteristiği

Sokratik öğretimde temel becerilerin yanı sıra, en önemli unsur iletişimin karakteristiğidir. Etkili bir iletişim ve etkili bir dil kullanımı zorunluluktur. Sokratik öğretimde karşılıklı anlaşmaya dayalı bir iletişim süreci yerine, eğiticinin öğreneni hedeflenen duruma ulaşmasını sağlayacak bir iletişim ortamına ihtiyaç vardır. Yani, hedefin kazanıldığının soru-cevap şekliyle onaylandığı bir iletişimden çok, soru-keşfetme-soru iletişimi sürece dâhil olmaktadır.

Babadoğan, Collins’in sorgulayıcı öğretim stratejisini temelinde geliştirdiği ders tasarımı sorun belirleme, sınama durumları oluşturma ve sınama durumlarına dayalı veri toplama boyutlarından oluşmaktadır. Bu boyutların ele alınışı ve süreçte uygulanması şu şekildedir:

Sorun belirleme

  • Konu ile ilgili bilinen bir olayı sorma.
  • Konu ile ilgili olayın temel nedenlerinin belirlemesini isteme.
  • Konu ile ilgili olayın deneysel zincirlerini oluşturmak üzere dolaylı nedenleri belirlemesini isteme.
  • Konu ile ilgili olayın temel nedenlerini öncelik sırasına dizmesini isteme.
  • Konu ile ilgili olayın ortaya konamayan nedenlere ilişkin kural oluşturma.
  • Konu ile ilgili olayın ortaya konamayan nedenlere ilişkin örnek oluşturma.
  • Konu ile ilgili olayın önemini düşündürmeye yönlendiren sorular sorma.
  • Konu ile ilgili olayın önemini düşündürmeye yönlendiren olası örnek olaylar ortaya koyma.
  • Olayın gözden kaçan boyutlarını irdeleyici sorular sorma.
  • İçerik konusunda, güçlendirmek amacıyla yanıltıcı sorular sorma.
  • Konunun olayla olan ilişkilerini kapsamlı biçimde ortaya koyma.

Sınama durumları oluşturma

  • Olayın temel taşlarının birleştirilmesi sırasında, yanlış sonuçlara ulaşıldığında, yanlış noktaları düzeltme.
  • Olayın doğru noktalarını ortaya koyan denenceler oluşturmasını isteme.
  • Olayın değişik konumlarındaki farklılığını sorgulama.
  • Olaya etki eden faktörleri kontrol etmesini sağlamak için denencelerini test etme.

Sınama durumlarına dayalı veri toplama

  • Olayla ilgili bilinmeyen bir durumu yordamasını isteme.
  • Yeni durumlarda akılcı yordamalar yapılması için doğru soru sormayı öğretme.
  • Yeterli bilgiye sahip olmadan sonuca ulaşmamaları doğrulturunda uyarma.
  • Sınama durumlarını test etme.
  • Olayla doğrudan ilgili olmayan boyutları ayıklama.
  • Olayı yordarken tüm seçenekleri dikkate alması gerektiğini hatırlatma.
  • Olayın değişik boyutlarının test edilmesini sağlama.
  • Doğru sonuca ulaşıldığında yapılanların sorgulanmasını isteme.

Yanılgıların ve yanlış bilgilerin ayıklanarak doğru olana ulaşılmasını hedefleyen Sokratik yöntemde, belli bir bilgiye yönlendirecek olan eleştirel bir sorgulama söz konusudur. Bu yöntemde, yönlendirici ve önceden hedeflenmiş olan belli fikirleri doğurtucu bir tür ebelik rolünü sergileyen öğretici, bu etkin rolü nedeniyle öğrenenlerin öğrenmesine yakın bir duruş sergilediği savunulabilmektedir.

Sokratik yöntemin uygulandığı öğrenme ortamlarında, bilgiyi sağlayan, genellemeleri ve kavramları buldurmaya çalışan, uygun örnekleri seçip öğrenene sunan kişi öğreticidir. Öğreticinin görevi, öğrenenlere bilgileri buldurmaya çalışmak, rehberlik etmektir. Öğretici, dersin ilerleyişini iyi takip etmek ve yönlendirmek, bağlamı koruyarak, sorgulamanın başarıyla sonuçlanmasını sağlamakla görevlidir. Öğretici, verilen cevaplar doğrultusunda, sürekli ve dinamik olarak yeni sorular oluşturabilme becerisine sahip olmalıdır. Bu süreçte, öğreticinin coşkusu, yani motivasyonun sürekliliği önemlidir.

Sokratik öğretimde, her ders için öğrenenlerin hazırbulunuşluk düzeylerinin belirlenmesi önemlidir. Sokratik yöntemde bilgiler, öğrenenlerin önceki öğrenmeleri üzerine inşa edilmektedir. Sokratik yöntemin plânlama ve uygulamasında konular anlamlı ve bütünlük oluşturacak şekilde yapılandırılmalıdır.

Bu, öğrenenlerin konunun temel ögelerinin ve ögeler arasındaki ilişkileri kavramalarını sağlamaktadır. Bu yöntemde, bilgiler mantıklı bir sıra içinde verilir. Sokratik yöntemde ağırlıklı olarak tümevarım ve ayrıca tümdengelim ayrı ayrı veya birlikte kullanılabilmektedir. Sokratik yöntemi etkin bir şekilde kullanan öğretici, öğrenenleri düşünmeye ve keşfetmeye yönlendirmektedir. Öğrenme, öğretici ve öğrencinin iş birlikli çalışmalarına dayanmaktadır. Sokratik yöntemde öğrenene yeni bilgiler yapılandırması sağlanırken, önceki bilgilerini diğer alanlara transfer etmesi, analiz, sentez, değerlendirme yapması sağlanmaktadır. Öğrenme daha kalıcı olmaktadır.

Kaynak: ATA-AÖF, EĞİTİM FELSEFESİ, Yrd. Doç. Dr. Osman Yılmaz KARTAL

BİR YORUM YAZIN

ZİYARETÇİ YORUMLARI - 0 YORUM

Henüz yorum yapılmamış.

2005'ten beri çevrim içi felsefe yapıyoruz...