Sokratik yöntem ve Sokratik tartışma nedir?
Sokratik Yöntem, Sokrates’in felsefi sorgulamalarında kullandığı yöntemdir. Sokrates’in bu yöntemine annesinin ebe olmasından ötürü doğurtma yöntemi de denilmektedir. Yöntem maiotik ya da mayotik olarak da anılır.
Sokrates, kimseye bir şey öğretme iddiasında olmadığı gibi, kimsenin kimseye bir şey öğretemeyeceğini de savunmaktadır. Ona göre her insan, bütün bildiklerine zaten doğuştan sahiptir. Bu bağlamda Sokratik yöntemin amacı, kişinin kendi kendisine veya iyi bir öğretmen eşliğinde kendisinde bulunan bilgileri açığa çıkartmasıdır.
Yapılabilecek şey, kişinin kendi kendisine veya iyi bir öğretmen eşliğinde kendisinde bulunan bilgileri açığa çıkartmasıdır. Bu, belli bir yöntemle yapılır ve ‘Sokratik Yöntem’ olarak anılmaktadır.
SOKRATİK YÖNTEM NEDİR?
- Konuyla ilgili olarak mevcut durumda bilinenler nelerdir?
- Konuya ilişkin bilgiler belli tanımlar altında somutlaştırılır ve yapılan tanımların her bir durum için geçerli olup olmadığına bakılır. Eğer varsa, tanımların kendi içlerinde ortaya çıkan çelişkilerini ve tanımların olup bitenlerle ilişkisinde ortaya çıkan eksikliklerini göstermek.
- Yapılan eleştirel değerlendirmeler sonucunda yeni öğrenmeyi engelleyebilecek her türden yanlış sanılar temizlendiğinde, yani kişi aslında tartışılan konuda bir şey bilmediğini öğrendiğinde, artık yeni öğrenme için hazır demektir. Bu bakımdan yapılan ilk şey, önce bilgisizliğin bilincine varmaktır.
- Tüm bunların ardından, diyalog çerçevesinde, doğru sorularla, kişidekiler ortaya çıkarılır ve nihayetinde de bu ortaya çıkarılanlar yeniden değerlendirilerek konuşma sona erdirilir.
Yukarıda kısaca özetlemeye çalıştığımız ‘Sokratik Yöntem’, olumsuz ögelere de sahiptir.
Sokrates, çok şey bilen insanların yanında kendisinin bilgisizliğinin farkına varacak kadar bilgili olduğunu göstermesiyle onlardan daha erdemli olduğunu gösterilmektedir.
Sokratik Yöntemin Temel Ögeleri
Bireyin, zihninde saklı olan hakikatleri anımsamasını temel alan karşılıklı konuşmaya ya da diyalektiğe dayalı Sokratik yöntemin üç temel ögesi bulunmaktadır.
İlk öge diyalektiğin temelini oluşturan karşılıklı konuşmayla yanlışı ayıklamadır.
İkincisi, bireyin doğasında var olduğuna inanılan doğruya, sorgulamalarla ulaşma ve doğurtmadır.
Üçüncüsü ise, sorgulama sürecinin tanrısal kayranın (Tanrı’nın dünya işlerinde beliren iyilik ve bilgeliği) ya da Diamonion’un denetiminde olmasıdır.
Sokratik Yöntem Nasıl Uygulanır?
Sokrates’in yönteminin çok açık bir örneği olan Menon diyalogundan seçilmiş aşağıdaki parçada Sokrates, bir köleye hiç bilmediği geometri problemini bulduruyor.
Bu yöntemde uygulanan basamakları şöyle sıralayabiliriz:
- Sokrates burada, kendisine güvenmediğini ve hiçbir şey bilmediğini söyleyerek konuşmaya başlıyor.
- Öğrenmenin bir hatırlama olduğunu söylüyor.
- Köleye bildiklerinden hareketle adım adım yeni bilgiler veriyor.
- Ona önce anlatıyor, ardından “değil mi?”, “olur mu?”, “olmaz mı?”, “bulunur mu?”, “etmez mi?” gibi sorular soruyor.
- Köle bu sorulara kısa cevaplar veriyor.
- Böylece köle bir geometri problemini çözmüş oluyor.
- Bütün bu bilgilerin, kölenin kendisinde olduğunu, onun sadece bu bilgileri doğurttuğunu söylüyor.
- Başka bir konuya geçiyor.
İlgili konular:
- Tümevarımsal akıl yürütme ve sokratik metot
- Sokratik öğretim nedir?
- Sokratik yöntem ve sorgulama ilişkisi
Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı; “Her Yönüyle Felsefeyi Anlamak”, Kenneth Shouler; ATA-AÖF, EĞİTİM FELSEFESİ, Yrd. Doç. Dr. Osman Yılmaz KARTAL