Bilim, Teknoloji ve Kitle İletişim Araçlarının Toplumsal Değişime Etkileri Nelerdir?

Toplumsal değişmenin önemli bir belirleyicisi olan bilim ve teknoloji insan ile doğa arasındaki ilişkinin ürünüdür. Çoğu teknolojik icat, mevcut bilimsel bilgi ve teknolojiye dayanır.

Keşifler, daha önce bilinmeyen şeylerin bulunması ya da önceden var olan bir şeyin hiç bilinmeyen bir yönünün ortaya konmasıdır. Örneğin, yazının keşfedilmesi büyük toplumsal değişimlere yol açmıştır. İcat ise bilinen şeylere dayanılarak yeni düşüncelerin ya da ürünlerin ortaya konmasıdır. Örneğin, elektriğin, buhar makinesinin icadı kültürü ve toplumu büyük ölçüde değiştirmiştir. Bilim ve teknolojideki gelişmeyle birlikte sanayileşme hızlanmış, üretim artmış, insan ve toplum ilişkileri bunlardan etkilenmiştir. Sanayileşme ile birlikte büyük toplumsal değişmeler yaşanmıştır. Örneğin, tarımda makineleşme, köyden kente göçü hızlandırmıştır. Böylece tarıma dayalı kırsal ilişkiler çözülmeye başlamış, kentleşme ve kentsel ilişkiler artmış, gecekondulaşma ortaya çıkmıştır. Tarımla uğraşan geniş aile yapısı, sanayileşme ile birlikte çekirdek aile yapısına dönüşmüş, dikey hareketlilik artmış, gelenek ve göreneklerde, eğitim ve siyaset kurumlarında, insan ilişkilerinde değişmeler olmuştur.

Toplumu en çok etkileyen bilimsel ve teknolojik buluşlardan biri, kitle iletişim araçlarıdır. Günümüzde kamuoyunun oluşmasında en etkili ögelerden biridir. Toplumun gerek yakın gerekse uzak çevrelerinde olup bitenler hakkında bilgi almalarını sağlayan ve teknolojik gücün bir göstergesi olarak geniş halk kitlelerini haberleşme ağıyla birbirlerine bağlayan araçlara, kitle iletişim araçları denilmektedir. Kitle iletişim araçları olan yazılı basın (gazete, dergi gibi), radyo, televizyon, sinema, tiyatro, İnternet, bugün artık toplumların vazgeçilmez bir parçası olmuştur.

Olumlu Yanları

• Çeşitli mal ve hizmetlerin reklamlar aracılığıyla tanıtılması ve propaganda gibi önemli fonksiyonlar üstlenen kitle iletişim araçları aynı zamanda bireylerin haber alma, eğlenme, eğitim, beceri, yetenek ve bilgi düzeylerini artırmak gibi çeşitli ihtiyaçlarını ya doğrudan karşılamakta ya da destekleyici olmaktadır. Örneğin, günümüzde gelişen teknoloji sayesinde İnternet üzerinden uzaktan eğitim dersleri verilmekte, öğretmen ve öğrenciler anında (on-line) ağ bağlantıları ile birlikte dersleri yürütebilmektedirler.
• Ulusal ve uluslararası düzeyde yayın ve yayımlar yaparak birey ve toplumları kendi sorunlarından çıkarıp dünyanın herhangi bir yerindeki bireysel ve toplumsal sorunlara, gelişmelere dikkat çekme, bu sorunlara birey ve toplumu ortak ederek duyarlı ve paylaşımcı bir toplum yapısı oluşturma işlevi vardır.
• Ülke, devlet ve millet şuurunu kazandıran, sevdiren, millî değerleri koruyan ve sahip çıkan yayın ve yayım anlayışı sonucunda kitle iletişim araçları, toplumdaki bireyleri bütünleştirici bir fonksiyona sahiptir.
• Bireylerin içinde yaşadığı toplumun değerlerini kazanması, inanç, tutum ve davranışlarında toplumla uyumlu hâle gelmesi kısaca sosyalleşme sürecinin olumlu bir şekilde gelişmesini sağlar.
• Bilimsel ve teknik gelişmeleri tanıtarak insanların o alandaki tutumlarını değiştirme, kamuoyu oluşturma ve davranış değişikliği sağlama gibi işlevlere de sahiptir.
• Kitle iletişim araçları, bireyleri doğrudan etkilemenin yanında kültürü, bilgi birikimini, bir toplumun norm ve değer yargılarını da etkiler. İzleyicilerin kendi davranış biçimlerini belirlerken kullanabilecekleri bir dizi imaj, düşünce ve değerlendirmeler sunar.
• Toplumu, siyasal etkinliklerden haberdar ederek demokrasiye yardımcı olma işlevi vardır.

Olumsuz Yanları

• Bilişim teknolojileri tarafından biçimlendirilen yeni dünya düzeninde artık devletler değil çok uluslu şirketler küresel pazarlara hükmetmekte ve rekabet etmektedir.
• Kitle iletişim araçları sahip oldukları güç sayesinde birey ve toplumların hayat tarzlarına, sosyal yapılarına olumsuz etki yaparak toplumda birtakım sosyal çatışmalara neden olmakta, bireyleri ve toplumu olumsuz yönde aşırı tüketime yöneltmektedir.
• Kitle iletişim araçlarının hızlı gelişmesi ve yaygınlaşması ile toplumlar kültür emperyalizmine açık hâle gelmekte, yerel kültürlerin ortadan kalkmasıyla millî kültürler “tek tipleşme” tehlikesiyle karşı karşıya kalmaktadır.
• Kitle iletişim araçları farklı toplumların yaşayış biçimlerini, kültürel özelliklerini tanıtırken kültürün evrenselleşmesine katkı sağlar ancak bu durum alt kültürler arasındaki farklılıkların ve kültürel zenginliklerin giderek azalması ve çeşitliliğin yok olması gibi tehlikelere yol açmaktadır.
• Kitle iletişim araçları içinde en önemlisi olan televizyon ve bilgisayar özellikle insanların boş zamanlarını değerlendirme alışkanlıklarının sınırlanmasında (spor yapma, kitap okuma, kültürel etkinliklere katılmanın azalması), aile içi ilişkilerin ve komşuluk ilişkilerinin zayıflamasında etkili olduğu görülmektedir.
• Kitle iletişim araçlarının bazen siyasi, ekonomik çıkar sağlama, menfaat grupları gibi nedenlerle halkın haber alma özgürlüğüne karşı yayın ve yayım yapması birey ve toplumları olumsuz etkileyebilmektedir.
• Bireylerin kültürel ve toplumsal değerlerini, tüketim alışkanlıklarını, kullandığı dili etkileyerek bireylerde köklü davranış ve tutum değişikliklerine yol açmakta, hatta olumsuz davranışlar olumlu gibi yansıtıldığında özellikle gençlerin bu davranışları model alması, olumsuz benlik geliştirmelerine neden olmaktadır.

Kaynak: MEB HAYAT BOYU ÖĞRENME GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YAYINLARI AÇIK ÖĞRETİM OKULLARI, Sosyoloji 1 kitabı.