Aranedencilik Nedir, Ne Demektir?

Bütün olayların tek gerçek nedeninin Tanrı olduğunu öne süren, insana neden gibi görünen bütün öbür şeylerin Tanrının istencini yansıtan birer araneden olduğunu savunan felsefe öğretisidir. Nesnelerin varlığı Tanrı’ya bağlı ise, Tanrı nesneleri yalnızca yaratmakla kalamaz; onları aynı zamanda korumalı, varlıklarını sürdürmelidir.

Tanrı nesnelerin varlıklarını sürdürecekse, onları zaman boyunca ya aynı yerde ya da değişik yerlerde sürdürecek, ya -durağan ya da devinim içinde var edecektir. Tanrı’nın, durağan ya da devimsel olarak, sürdürdüğü varlığı değiştirecek başka bir güç söz konusu değildir, devimi başlatacak, durduracak, Tanrı dışında bir ilke yoktur. Bu nedenle nesneler bütünüyle edilgendir. Nesneleri devindiren tanrısal istençtir. Descartes’ın ruh ve beden ikiliğini çıkış noktası olarak alan aranedencilik, bu tözler arasında ancak Tanrının aracılığıyla bağ kurulabildiğini söyler.

Nedensel ilişki içinde görünen iki nesne, olay söz konusu olduğunda, birinin öbürünü devindirmesi düşünülmemelidir. Burada bir nesne, bir olay ötekinin devinimine aranedendir (cause occasionelle). İkinci nesne ya da olayın devinmesinin gerçek nedeni (cause reelle) Tanrı’dır. Nesnelerin devinimi, Tanrı’ nın koyduğu devinim yasalanna göredir, bu yasaların etkin uygulayıcısı da Tanrı’dır. Devinen bir nesne, bir başkasına çarptığında, onun devinmesini sağlayan, gerçek neden olur, bu da doğal bir sonuçtur.

Bu ilkeler, gövde ve anlık arasındaki ilişki için de geçerlidir. Ne anlık gövdede ne de gövde anlıkta değişim veya devim oluşturabilir. Bunlar arasındaki ilişkinin görünüşteki nedenleri, gerçek nedenler değil, ancak aranedenlerdir. Kişi, ya da “Ben”, gövdesindeki devimin gerçek nedeni olsaydı, bu devimi hangi yolla oluşturduğunu da bilirdi. Oysa, insanlar eylemlerini genellikle kendiliğinden gerçekleştirirler. Belirli bir eylemde bulunmayı istemek, o eylemin ortaya çıkmasının aranedeninden öte bir etkinlik taşımaz. Eylemin gerçek nedeni, kendi koyduğu devim yasalarına göre gövdeyi devindiren, Tanrı’dır. Nesneler de, edilgin varlıklar olarak, anlıkta etki bırakamaz. Nesnelerin görünürdeki etkileri, araneden olma da, gerçekte Tanrı’dan kaynaklanır.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı