Salomon Maimon

Salomon Maimon, bugün Alman idealizmi olarak anılan düşünce hareketinin gelişmesinde rol oynayan en önemli filozoflardan biridir. Immanuel Kant, Maimon’u Saf Aklın Eleştirisi‘ni belki de en iyi anlayan eleştirmen olarak kabul eder ve Fichte de Maimon’u överken, sonraki nesillerin Maimon’u ihmal eden kendi neslini hor görüp görmeyeceğini merak etmiştir.

Maimon Kant sonrası Alman felsefesinin gelişiminde önemli bir yere sahip olmasına rağmen yaşadığı dönemde büyük ölçüde ihmal edilmiş ve daha sonraki Alman filozoflar tarafından gösterilen kısmi ilgiye karşın büyük ölçüde karanlıkta kalmıştır. Bunun nedeni büyük olasılıkla eserlerinin oldukça karmaşık ve sistemden yoksun olmasının yanı sıra Almancasının da ana dili olmaması sebebiyle çok iyi olmamasıdır. Salomon Maimon ayrıca biraz zor bir kişiliğe sahiptir ve o nedenle de döneminde ilgi görmemiştir. Fakat yirmi birinci yüzyılda, yazıları önemli ölçüde ilgi görmektedir.

Maimon’un doğum yılı hakkında çeşitli ihtilaflar olsa da kabul gören görüş 1753 yılında Litvanya’nın Sukoviborg kenti yakınlarında, bugünkü Belarus’ta doğduğu yönündedir. Solomon Maimon doğduğunda kendisine verilen isim değildi; asıl adı Shlomo ben Joshua idi.

Yaklaşık on bir yaşındayken evlenen ve on dört yaşına geldiğinde baba olan Salomon Maimon hayatının erken dönemlerinden itibaren Talmud çalışmaları konusunda eğitim aldı ve Kabala’nın yanı sıra Hasidik metinlere de hâkim oldu ve üzerinde büyük etkisi olan Maimonides‘in Guide to the Perplexed adlı metnine hayranlık duymaya başladı. Hatta, Batı Avrupa geleneklerine uymak için adını değiştirdiğinde, büyük Orta Çağ Yahudi filozofuna duyduğu saygıdan dolayı “Maimon” soyadını aldı.

Yirmili yaşlarının ortalarında daha fazla bilim ve felsefe eğitimi alma ihtiyacı hisseden Maimon, ailesini geride bırakarak Batı’ya gitti. Kısa bir süre Berlin’de konakladı ancak şehre girmesine izin verilmedi. Berlin’den ayrıldıktan sonra neredeyse iki yıl boyunca dilenci olarak yaşayan Maimon, Posen’e yerleşip öğretmenlik yapmaya başladı.

Daha sonra tekrar Berlin’e gitti ve bu kez şehre girmesine izin verildi. Moses Mendelssohn ve diğer Yahudi düşünürlerle arkadaş oldu; Salomon Maimon‘un kötü Almancasına ve sosyal nezaketten yoksun olmasına rağmen, çok keskin bir zekâya sahip olduğunu fark ettikleri için onu hoş gördüler.

Maimon bir süre sonra tekrar yolculuğa çıktı ve kısa bir süre Amsterdam’da kaldı. Oradaki Yahudi cemaatinin zevk ve ilgi alanlarının kendisi için fazla burjuva olduğunu düşünerek Almanya’ya döndü. Maimon Hamburg’a yerleşti ve burada bir liseye girdi (büyük olasılıkla 1783-85 yılları arasında) ve matematik, fen bilimleri ve Almanca bilgisini geliştirmek için çalışmalar yaptı. Bir Alman lisesinin (“Gymnasium”) kayıtlarında öğrenciler arasında Solomon Maimon‘un da adı geçmektedir, dolayısıyla Maimon’un Almanya’da kaldığı süre boyunca kendisinden “Shlomo ben Joshua” olarak değil de bu isimle bahsetmeye başlamış olması muhtemeldir.

Maimon felsefi yazılarına bu dönemden sonra başladı. Hamburg’dan Wroclaw’a (Breslau) taşındı ve bir ailenin yanında özel öğretmen olarak çalışmaya başladı. Biri matematik, diğeri Newton’un fiziği ile ilgili olmak üzere İbranice birkaç ders kitabı yazdı. Ayrıca Moses Mendelssohn’un Morgenstunden adlı eserini İbraniceye çevirdi.

On yılın sonunda Salomon Maimon bir kez daha Berlin’e gitti. Bu noktada Kant’ın Saf Aklın Eleştirisi üzerine çalışmaya başladı. Kant’ın arkadaşı, aynı zamanda Maimon’un da arkadaşı olan Marcus Herz, Kant’a Maimon’un İlk Kritik‘i üzerine bir değerlendirme taslağını gönderdi. Kant’ın şerhi okumaya hiç niyeti yoktu çünkü kendisini başka işlerle çok meşgul buluyordu. Ancak daha sonra Herz’e, Maimon’un el yazmasına kısa bir göz atmasının kendisine Maimon’un İlk Eleştiri‘yi Kant’ın diğer tüm eleştirmenlerinden daha iyi anladığını gösterdiğini söylemiştir. Kant’ın “övgüsü” ile Maimon, kendisine birçok kapı ve yayın yolu açan bir tür yasal statüye kavuşmuş oldu.

Maimon el yazmasını gözden geçirerek 1790’da Versuch über die Transcendentalphilosophie, mit einem Anhang über die symbolische Erkenntnis und Anmerkungen adıyla yayımladı. Eser genel olarak Kant’ın İlk Eleştiri‘sine yönelik bir dizi eleştiriden oluşmakla birlikte, Maimon’un Kant üzerine kendi yorumuna dair eleştiriler ya da detaylandırmalar da serpiştirilmiştir.

Maimon, 1791-1800 yılları arasında dokuz kitap ve dönemin önde gelen Almanca dergilerinde yayınlanan çok sayıda makale yazmıştır. Maimon 1790’lı yılların başlarında yoksulluk içinde yaşadı. Hayatının son beş yılında, felsefeye büyük ilgi duyan bir soylu olan Adolf von Kalkreuth tarafından desteklendi. Salomon Maimon, von Kalkreuth’un bugün güneybatı Polonya’da bulunan Glogow yakınlarındaki malikanesinde yaşadı.

Salomon Maimon 22 Kasım 1800’de öldü. Rivayete göre, Glogow’un Yahudi vatandaşları Maimon’u dindar bir Yahudi olmadığı için reddetmiş ve Yahudi mezarlığına gömülmesine izin verilmemiştir.

Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım