Felsefe hakkında her şey…

Yeni Ontoloji nedir?

21.07.2022
7.127
Yeni Ontoloji nedir?

Düşünce tarihinin ilk ve en önemli sorunlarından birisi, varlık sorunudur. Hatta felsefenin ele aldığı bütün problemlerin varlık sorunundan kaynaklandığını söylemek, yanlış olmayacaktır. İşte varlığın sorgulanmasını eski bakış açısının karşısına yenisini koyarak yapan Nicolai Hartmann’ın varlık felsefesi anlayışına, yeni ontoloji denilmektedir.

Hartmann’a göre varlığı araştırmak, var olandan, yani gerçek varlıktan yola çıkılarak gerçekleştirilebilecek bir eylemdir. Hartmann bu varlık kuramını dört farklı boyut üzerinde şekillendirmektedir. Bunlar reel varlık boyutu, ideal varlık boyutu, öz boyutu ve varoluş boyutudur. Hartmann’ın bu varlık anlayışı var olana var olduğu hâliyle bakması açısından yeni ontoloji olarak adlandırılmıştır.

Bu anlayışa göre varlığı bulmak isteyen insan, gerçek nesnelerden yola çıkmalıdır. Çünkü varlık ancak gerçek nesnelerin içinde saklıdır. Bu fenomenolojik bakış açısı bizi klasik ontolojiden çıkararak yeni ontolojiye ulaştırmaktadır. Çünkü fenomenolojik yöntemle ele alınacak bir varlık için yeni bir ontolojiye ihtiyaç duyulacaktır.

YENİ ONTOLOJİ

Yeni ontoloji, 1920’lerden bu yana bilinen bir felsefe akımı olarak öznelleşmenin ve gizemselleşmenin karşısında bulunmuştur. Yeni ontoloji tümdengelim yoluyla değil, tümevarım yoluyla; rasyonel değil, deneysel temellerle kendine dayanak bulan ve öznel idealizm anlayışının karşısına nesnel idealizm ile çıkan bir felsefe akımıdır. Bu akıma göre bütün felsefi soruların temelinde ontolojik yapı yer almaktadır.

Hartmann yeni ontolojiyi yöntem olarak kabul ettiği fenomenolojinin üzerine inşa etmektedir. Bu bağlamda ona göre bütün felsefi dizgelerin temelinde ontolojik yapı bulunur. Örneğin tüm bilgi ilişkisi, bir varlık ilişkisinden köklenmektedir. Bilginin oluşumunda etken olan özne-nesne ilişkisi bu nedenle öznenin ve nesnenin ontolojik temelleriyle açıklanabilir.

Yeni ontoloji, Hartmann’ın varlık katmanları olarak adlandırdığı kuramının üzerine şekillenmiştir. Buna göre varlık cansız varlıklar, canlı varlıklar, ruhlu varlıklar ve tinsel varlıklar olarak katmanlanmaktadır. Bu varlık katmanlarının her birisi, bir binanın katları gibi birbiri üstüne sıralanmıştır.

YENİ ONTOLOJİDE VARLIĞIN KATMANLARI

Hartmann’ın varlık felsefesi dört boyutludur ve bu boyutlar, varlığın katmanları olarak bilinmektedir. Hartmann ilk olarak varlığı biçimsel zeminde ikiye ayırır: Reel varlık ve ideal varlık.

Reel varlık, kendi başına var olan şey’lerin varlığıdır. Kişiler, olaylar, eylemler bu varlık katmanına dâhildir. Bu varlık katmanı sadece maddesel var olanlarla ilgili değildir. Ruhsal, tinsel varlıklar da reel varlık katmanında yer alır. Reel varlığın temel özellikleri oluş, yok oluş, zamansallık, bireysellik, teklik ve tamlıktır.

Görüleceği üzere reel var olma durumu, maddesel varlıktan tinsel varlığa kadar uzanan tabakalı bir yapı göstermektedir. Hartmann oluşturduğu kategorilerle bu tabakaların özelliklerini, aralarındaki bağlantıları, ortak ve farklı yönlerini ortaya koyar. Buna göre de varlık dört katmandan oluşur:

  1. Fiziksel, maddesel ya da inorganik katman
  2. Organik katman
  3. Ruhsal katman
  4. Tinsel katman

Yukarıda sıralanan her katmanın hem kendine özgü ilke ve kategorileri hem de diğer katmanlarla aynı paydada buluştuğu ilke ve kategorileri vardır. Üst katmanlar, alttaki katmanlar tarafından taşınmaktadır. Üst katmanlar esas olarak alt katmanlardan bağımsız olsalar da kısmen onlar tarafından belirlenmektedir. Bu katmanların arasında ideal varlık, kısmi olarak işlenmiştir; çünkü bilgisine en zor ulaşılacak olan varlık alanı burasıdır.

Fiziğin ilgilendiği anorganik dünyanın temel katmanını oluşturan cansız nesneler, ilk katmandır. Biyolojinin ilgilendiği yaşam olaylarını gösteren canlı varlıklar, ikinci katmandır. Ruh bilimini ilgilendiren bilinç olaylarını gösteren ruhlu varlıklar, üçüncü katmandır. Tin felsefesi ve kültür felsefesinin ilgilendiği bilinçli olayları ya da bilinç olaylarını gösteren tinsel varlıklar ise dördüncü ve son katmandır.

Bu dört katman birbiri içine geçmiş değildir. Aksine hepsi bir hatla birbirinden ayrılırlar. Fakat bu, bu katmanların birbirinden ayrı olarak var olmaları gerektiği anlamına gelmez. Zira bir varlık, birçok katmanı kendi içinde birleştirir. Bundan dolayı bir katmanlı varlık (taşlar gibi maddi nesneler), iki katmanlı varlık (bitkiler), üç katmanlı varlık (hayvanlar), dört katmanlı varlık (insanlar) olarak farklı varlık kategorileri vardır.

Derleyen: Sosyolog Ömer Yıldırım
Derleme İçin Kaynak: “Nicolai Hartmann ve Ontoloji: Ontolojinin Işığında Bilgi ve Bilme Metafiziği”, Çetin Demir

BİR YORUM YAZIN

ZİYARETÇİ YORUMLARI - 0 YORUM

Henüz yorum yapılmamış.

2005'ten beri çevrim içi felsefe yapıyoruz...