Toplumsal tabakalaşma
Toplumu oluşturan bireylerin yaşama biçimleri, servet, eğitim düzeyi, siyasal güç, prestij, mesleki statü ve gelirlerine göre hiyerarşik (aşamalı) olarak birbirinden farklılık gösteren sınıflar hâlinde sıralanmasına toplumsal tabakalaşma denir.
Toplumların saygınlık ve güç ölçütleri çerçevesinde belirli bir tabakalaşmaya gitmesi tarih boyunca tüm toplumlar için geçerli olan toplumsal bir olgudur. Eşitsizliklere bütün toplumlarda rastlanmaktadır. Servet ve güç arasındaki farklılıkların neredeyse hiç olmadığı en yalın kültürlerde bile bireyler arasında, erkeklerle kadınlar arasında, gençlerle yaşlılar arasında eşitsizlikler söz konusudur.
Örneğin, bir kişi herhangi bir konuda yeteneği olduğu için ötekilerden daha yüksek bir statü elde edebilir. Köleler, efendiler, toprak sahipleri, serfler, seçkinler, şövalyeler, aristokrat ve burjuvalar bu konumları pekiştiren ve tarihin değişik dönemlerini temsil eden hiyerarşi gruplarıdır.
TOPLUMSAL TABAKALAŞMA NEDİR?
Tarihsel süreç içinde bazı insanların daha fazla güce ve zenginliğe sahip olduğunu bazılarının ise sınırlı bir güce sahip olduğunu söyleyebiliriz. Diğer bir ifadeyle, toplumlar; daha çok tercih edilenin üste, daha az tercih edilenin ise alta yakın olduğu bir hiyerarşi içinde tabakalardan oluşmuş diyebiliriz.
Toplumsal tabakalar, toplumdaki birtakım farklılıklar, benzerlikler ve eşitsizlikler üzerine kuruludur.
Toplumsal tabakalar, toplumdaki birtakım farklılıklar, benzerlikler ve eşitsizlikler üzerine kuruludur. Toplumsal tabaka, toplumsal özellikleri (makam, servet, güç, yaşam biçimi) bakımından birbirlerine yakın olan (birbirine benzeyen) insanların oluşturduğu bütünlüğe denir.
Toplumu oluşturan bireylerin yaşama biçimleri, servet, eğitim düzeyi, siyasal güç, prestij, mesleki statü ve gelirlerine göre hiyerarşik (aşamalı) olarak üst üste gelen sınıflar halinde sıralanmasına toplumsal tabakalaşma denir.
Sosyolog Anthony Giddens (Antoni Gidıns) tabakalaşmayı “farklı insan gruplaşmaları arasındaki yapılaşmış eşitsizlikler” olarak tanımlamakta ve daha çok dünya yüzeyindeki jeolojik kaya katmanları biçiminde düşünerek ele almanın yararlı olabileceğini söylemektedir. Mendras (Mendıras) ise toplumsal tabakalaşmayı “toplumun eşitsiz prestij, kudret ve servet gruplarına ayrılması, bölünmesi” olarak tanımlamaktadır.
Tabakalaşma bir tür eşitsizlik hiyerarşisidir. Bir toplumda tabakalaşmanın fonksiyonel temelini analiz etmek için toplumdaki sosyal ilişkilerin düzenleyici ve bütünleştirici unsurlarını incelemek gerekir.
Toplum içinde ast – üst ilişkisini düzenleyen ve oluşturan bir kısım normlar, yerleşmiş her toplumsal sistemin kaçınılmaz parçasını oluşturur. Bireylerin, toplumsal olarak tanımlanmış statü ya da rolleri elde etmeleri için sahip oldukları olanaklar eşit değildir. Geleneksel toplum ve sanayileşmiş toplumlar, farklı tabakalaşma kıstaslarına tabidirler.
TOPLUMSAL TABAKALAŞMAYI ETKİLEYEN UNSURLAR
Tabakalaşma, dönemine göre, dinsel erdemlere, savaşçılık yeteneklerine, servete, iktidara ya da saygınlığa bağlı olarak belirebilmektedir. Bugün, farklı toplumların esnek bir tabakalaşma içeren sınıflı sistemin yanında, toplumsal hareketliliğe izin vermeyen kast sistemini barındırabildiğini de görmekteyiz.
Tabakalaşmanın ekonomik, siyasal ve toplumsal olmak üzere üç önemli etkeni vardır. Mal ve mülkün eşit olmayan dağılımı ekonomik etkeni oluşturur. Toplumda maddi değerlerin adaletsiz olarak dağılması tabakalaşmanın temelini oluşturur. Toplumda değişik statüler, gelir elde etmek ve sermaye oluşturmak bakımından değişik şanslar sağlar.
Toplumsal tabakalaşma piramitleri
İktidarın eşit olmayan dağılımı ise siyasal etkeni oluşturur. Her toplumda iktidar sağlayan mevkiler değişik derecelerde olmak üzere bir tabakalaşmaya tabi tutulmuştur. Bu konuda iş bölümü başlıca unsurdur. Toplumsal statülerin eşit olmayan dağılımı ise toplumsal etkeni tabakalaşmanın önemli sebepleri arasına sokmaktadır.
Mesela bizim toplumumuzda el emeğine dayanan işlerin statüleri eğitimle kazanılan meslek statülerine oranla daha az prestij sağlar. Toplumda statülerin fonksiyonel anlamları değişiktir ve dolayısıyla bunlar aşağı veya yüksek derecelerde değerlendirilir. Kuşkusuz bu etkenleri çoğaltmak mümkündür.
Örneğin inançlar, kültür, eğitim, ırk gibi etkenler bazı dönem ve toplumlarda tabaklaşmanın önemli sebepleri arasındadır. Diğer taraftan toplumsal tabaka ve toplumsal tabakalaşma kavramı yerine zaman zaman toplumsal sınıf kavramı da kullanılmaktadır.
Ekonomik, kültürel ve siyasal yapıları ne olursa olsun tüm toplumlarda birey ya da gruplar çeşitli kriterlere göre birbirlerinden farklılaşmaktadır. İnsanların işleri, yaşama tarzı, sahip oldukları konut ve araçlar vb. insanların toplumsal yapı içerisinde farklı pozisyonlarda yer aldıklarının, toplumsal hayatın toplumsal eşitsizlikler üzerine kurulu olduğunun göstergeleridir.
İşte sosyolojide bu eşitsizlik durumu toplumsal tabaka ve toplumsal tabakalaşma kavramlarıyla açıklanır.
İLGİLİ KONULAR:
