Millî Eğitimin Temel Amaçları Nelerdir?

Okulların kültürleme boyutundaki hedefi, bir nevi toplumun değerlerinin genç nesillere aktarılması olarak görülebilir.

Bu durum eğitim kurumunun genel hedefleri arasında ifade bulur. Genel hedefler, eğitim sisteminin ürünü olarak yetişmesi istenen ideal insanın özellikleridir. Bir ülkenin eğitim sistemi, o ülkenin önem verdiği ve eğitim sistemine de yansımış olan değerlerle başlar. Bu değerler eğitimin çerçevesini, amaçlarını ve yönünü belirler. Eğitim sistemi, bu amaçlara ulaşmak için faaliyet gösterir. Amaçlar, yalnızca eğitime yön vermekle kalmaz, aynı zamanda öğrencileri harekete geçirir ve motive ederler. Amaçlar aynı zamanda değerlerdir. Amaçların gerçekten değeri varsa, arzu ediliyorlarsa, bunların gerçekleştirilmesinde gerekli olan yeteneklerin, gücün, gayretin sarf edilmesinde öğrencileri teşvik eder.

Hangi amaçların öncelikli olacağı konusunda da, amaçlar ve değerler arasındaki sıkı ilişkinin incelenmesi gerekmektedir. Hedefler toplumların önemli gördüğü ve ulaşmak istediği sonuçlardır. Bu nedenle, bir toplumun hedefi neyse değeri de o olur. Bir toplum hangi hedefe gitmek istiyorsa, ona uygun bir değer sistemi geliştirmeye çalışacaktır. Eğer hedefiniz kalkınma ise buna uygun değerler geliştirilir. Çağdaş medeniyet seviyesine ulaşma ise, farklı değerlere sahip olmak gereklidir. Belirlenen genel hedefler ülkenin devlet politikasıyla tutarlı olması gerekir. Bu tutarlılığı sağlamak amacıyla “Millî Eğitimin Amaçları” belirlenmiş ve kanunlaştırılmıştır. Her kademedeki okulların, derslerin ve konuların amaçları Millî eğitimin genel amaçlarına hizmet etmeli ve bu amaçlarla ilişkili olmalıdır.

Ülkemizde genel hedefler incelendiği zaman ideal insanın hangi özellikleri taşıması gerektiği yani nitelikleri belirlenmiştir. Bu niteliklerin büyük bir bölümü duyuşsal öğrenmeleri kapsamaktadır.

Türk millî eğitim sisteminin genel amaçları 1739 sayılı Mili Eğitim Temel Kanununda ki şekliyle aşağıda verilmiştir.

• Atatürk inkılap ve ilkelerine ve Anayasa’da ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı; Türk Milletinin millî, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını,milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan, insan haklarına ve Anayasa’nın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devleti olan Türkiye Cumhuriyetine karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış haline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek;
• Beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip, insan haklarına saygılı, kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek;
• İlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak;
• Böylece bir yandan Türk vatandaşlarının ve Türk toplumunun refah ve mutluluğunu artırmak; öte yandan millî birlik ve bütünlük içinde iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmayı desteklemek ve hızlandırmak ve nihayet Türk Milletini çağdaş uygarlığın yapıcı, yaratıcı, seçkin bir ortağı yapmaktır.

Birinci genel amaç ifadesi, eğitim kurumlarının siyasi amaçlarına örnek olarak verilebilir. Bu amaçta en genel anlamıyla Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin temel ilkelerine bağlı vatandaş yetiştirme amaçlanmaktadır. Ayrıca, eğitimin kültürel değerlerinin aktarımına ve geleneksel değerlere vurgu yapılmaktadır. İkinci genel amaçta ise, bireyin zihinsel ve entelektüel gelişimi önemsenmektedir. Bireylerin hür ve bilimsel düşünerek, yaratıcı ve verimli bireyler durumuna getirilmesi yaklaşımı ön plana çıkarılmaktadır. Her iki madde de, insan haklarına saygı ifade edilmektedir. Üçüncü genel amaç ise, bireyin ekonomik olarak kendine yeterli duruma getirilmesine yöneliktir. Burada, bireyin kendi ilgi ve yeteneklerini fark etmesi, birlikte çalışma alışkanlığı kazanması, kendini mutlu edecek bir meslek sahibi olması hedeflenmektedir.

Aynı kanunda Türk Millî Eğitiminin Temel İlkeleri de verilmiştir. Bu ilkeler; “Genellik ve eşitlik, Ferdin ve toplumun ihtiyaçları, Yöneltme, Eğitim hakkı, Fırsat ve imkân eşitliği, Süreklilik, Atatürk İnkılâp ve İlkeleri ve Atatürk Millîyetçiliği, Demokrasi eğitimi, Laiklik, Bilimsellik, Planlılık, Karma eğitim, Eğitim kampüsleri ve okul ile ailenin iş birliği ve her yerde eğitim”dir. Temel ilkeler incelendiğinde eğitim kurumlarının hangi temel ilkeler doğrultusunda eğitim vermesi gerektiğinin belirtildiği görülmektedir. Bu ilkelerin bazıları siyasal, bazıları bilimsel bazıları ise eğitim bilimleriyle ilgilidir. Hem kanun maddelerinin hem de kanunda verilen temel ilkelerin Anayasa doğrultusunda hazırlandığı, ya da anayasa doğrultusunda revize edildiği görülmektedir.

Yukarıda verilen ilkeler doğrultusunda eğitim kademeleri ve okullar kendi hedeflerini belirlemektedir. Aşağıda ilkokul ve ortaokullarımızın programlarından örnek hedefler verilmiştir.

Çevresinde bütün canlı, cansız varlıklara değer vermesini, onları sevmesini ve korumasını öğrenir.

Görev ve sorumluluklarını daima yerine getirme alışkanlığı kazanır.

Evinde, okulunda ve çevresinde seviyesine uygun görev ve sorumluluklar üstlenir.

Başarısızlıkla karşılaştığı zaman tekrar işe baştan başlama cesareti gösterir.

Ailenin Türk toplumunun temeli olduğunu inanır ve aileye değer verir.

İnsanlar arasındaki duyuş ve anlayış farkına saygı duyar.

Davranışlarında samimi ve dürüsttür, sözüne güvenilir.

Eğitim kurumlarının birçok amacı olduğu görülmektedir. Ebeveynler, öğretmenler ve genel olarak yetişkinler kendileri için önemli bilgi, beceri ve değerleri bilinçli ya da bilinçsiz bir şekilde bireye aktarmak ister. Bu aktarma sürecinde kurallar koyar, öğütler verir, düzeltmeler yapar. Eğitimin kurumsallaşmış halinde ise ailenin yanında toplum, yasalar ve eğitim programları ile topluma yeni katılmış bireye yönelik olarak amaçlar belirler. Bu amaçlar genel olarak toplumsal düzeni koruma, bireyin ve toplumun güvenliğini ve esenliğini sağlamaya yöneliktir.

Kaynak: ATA-AÖF, EĞİTİM FELSEFESİ, Doç. Dr. Oktay AKBAŞ