Karl Rahner
Karl Rahner yirminci yüzyılın ortalarından sonlarına kadar en etkili olan Katolik filozoflardan biriydi. İsa Cemiyeti‘nin (Cizvitler) bir üyesi ve Roma Katolik rahibi olan Rahner, zamanın geleneği olduğu üzere skolastik felsefe okumuş ve bu sayede Thomas Aquinas’ı keşfetmiştir.
Aquinas’ın epistemolojisi ve felsefi psikolojisinden Karl Rahner, Aristotelesçi-Tomacı yaklaşımla tanışmıştır. Bu teori, bedenlenmiş ruhlar ya da ruhlar olarak insanların yalnızca duyumsanan şeyleri doğrudan bildiğini savunur; doğrudan duyusal bilgi somut bilgidir. Akıl, en iyi soyutlama olarak tanımlanabilecek karmaşık eylemler aracılığıyla duyusal bilgiden yararlanır. Bu bilgi, ruhani ya da bedensel olmayan gerçekliklerin dolaylı ama geçerli bilgisidir. Böylece Karl Rahner, Thomas’tan öğrendiği üzere, ruhani olanın dolaylı bilgisine götürenin aklın soyutlayıcı gücü olduğunu kabul etmiştir.
Kant, Rahner’i bir Cizvit olan Joseph Maréchal’in felsefi çalışmalarına yönlendirmiştir. Maréchal, Kant’ı yeniden hayata geçirilmiş bir Thomizm yaratmak için kullanmaya çalışmıştır. Maréchal, zihnin dinamiğinin Mutlak’ın mutlak birliğine ulaşarak fenomen ve numen ikiliğini aştığını savunmuştur. Karl Rahner, Maréchal’dan Kantçı düş kırıklığının zihnin dinamiği ile aşılabileceğini öğrenmiştir.
İlgili konu: Kant’ın numen-fenomen ayrımı
Son olarak Karl Rahner, bir başka Cizvit olan Pierre Rousselot’dan, zihnin dinamiğinin Mutlak‘a doğru çekildiğini, çünkü Mutlak’ın varlık ve ruhun saf birliği olduğunu öğrenmiştir. Dolayısıyla Rahner, Rousselot’dan zihin dinamiğinin mutlak sonunun varlık ve ruhun saf birliği olduğunu anlar. İşte Rahner, kendine özgü felsefi sistemini bu ipliklerden örer.
Karl Rahner, 5 Mart 1904’te o zamanki Baden Büyük Dükalığı’nın bir üniversite kenti olan Freiburg-im-Breisgau’da yedi çocuğun dördüncüsü olarak dünyaya geldi. Babası Karl bir eğitimci, annesi Luise ise bir ev hanımıydı. Rahner’in annesi dindardı, ama sağlıklı bir anlamda: üniversite kentinin atmosferi bu dindarlığa şeffaflık kazandırmıştı. Bu nedenle Rahner’in çocukluğunun, daha sonraki karmaşık felsefi ve teolojik çalışmalarının temelini attığı söylenebilir: dünyanın karakterine dair kavrayış kazanmak için en etkili formülasyonları arayan dindar bir şeffaflık.
Karl Rahner, 20 Nisan 1922’de, on sekiz yaşındayken İsa Cemiyeti’nin rahip adayları arasına katıldı. Cizvitler kuruluşlarından beri entelektüel bir dinsel cemaatti: aralarında Francisco Suárez gibi filozoflar; mikropları keşfeden Athanasius Kircher gibi henüz doğmakta olan biyologlar; Matteo Ricci gibi misyoner-dilbilimciler; paleontolog Pierre Teilhard de Chardin ve kozmolog George LeMa’tre vardı. Dolayısıyla Rahner’in kendi düşüncesini geliştirmeye başlayabileceği ideal bir ortamdı: entelektüel açıdan katı, yenilikçi ve şeffaf.
Rahner, papaz adaylığını tamamladıktan ve yemin ettikten sonra skolastik eğitimine, yani resmî eğitim programına başladı. Bu çalışmalar, çokça karalanan ama aslında Skolastik düşüncenin kapsamlı tanıtımları olan mevcut Neo-Skolastik el kitapları üzerine kurulmuştur. Rahner elbette Aquinas’tan derinden etkilenmişti; Aquinas, XIII. Leo tarafından Katolik filozof olarak yetkilendirilmişti. Rahner aynı zamanda entelektüel ufkunu şekillendirecek dört büyük etkenden üçünü daha keşfetti: Immanuel Kant ve Cizvit arkadaşları Pierre Rousselot ve Joseph Maréchal. Bununla birlikte, Rahner’in süregelen felsefi düşünceleri için belirleyici itici güç Maréchal ve Maréchal’in Kant yorumu oldu.
Rahner’in amirleri kısa süre içinde onun zekâsının büyüklüğünü fark etti ve böylece 1934 yılında felsefe alanında doktora çalışmalarına başlamak üzere memleketi olan Freiburg-im-Breisgau’daki Freiburg Üniversitesine gönderildi: Amirleri onun için felsefe profesörü olarak bir üniversite kariyeri öngörüyordu.
Rahner; Aquinas, Kant ve özellikle de Maréchal’ın önemini içtenlikle kabul etmesine rağmen, daha sonra gerçek öğretmenim diyeceği filozofu Freiburg’da keşfetti: Martin Heidegger. Rahner ölümüne kadar Heidegger’den aldığı derslerin notlarını yanında taşıdı. Heideggerci düşünce, Kant’ın ve özellikle de Maréchal aracılığıyla Kant’ın transandantal felsefesinin Rahnerci felsefi sistemde birleşmeye başladığı zemin oldu. Rahner 1936’da, Aquinas’ı Kant, Maréchal ve Heidegger üzerinden kökten bir yeniden okuma girişiminde bulunan Geist in Welt (Dünyadaki Ruh) adlı doktora tezini sundu. Geist in Welt, esasen Thomas’ın Summa‘sındaki tek bir soru üzerine uzun bir açıklamaydı; girift, komplike, sıkı örülmüş ve içinden çıkılmaz bir Maréchallian-Heideggerci yorumdu. Heidegger’den çok fazla etkilendiği için bu çalışma reddedildi. Aynı yıl Rahner teoloji okumak üzere Salzburg’a transfer oldu ve orada doktora yaptı.
Rahner 1937’de Innsbruck Üniversitesinde üniversite kariyerine başladı. Aynı yıl Innsbruck’ta bir dizi konferans verdi; bu konferanslar Rahner’in son felsefi çalışması olan din ve vahiy felsefesi Hšrers des Wortes’in (Sözü Dinleyenler) temelini oluşturdu.
Rahner, savaş yıllarında ve savaş sonrası 1939-1949 yılları arasında Viyana’da papazlık yaptı. Savaştan sonra 1949’da Innsbruck’a döndü ve tamamen Geist in Welt ve Hšrers des Wortes metafiziğine dayanan teolojik sistemini oluşturmaya başladı: sonlu, ancak sonsuz ve tükenmez bir epistemolojik dinamiğe sahip olan insanoğlu, özünde Tanrı olan mutlak gizemin açığa çıkarılmasına yatkındır. Dolayısıyla din, mutlak olarak simgesel olmayanın tematikleştirilmesidir.
1962’de Innsbruck’tayken Roma’daki Kutsal Makam‘dan Rahner’in üstlerine bir emirname (monitum) gönderildi: Rahner, Roma’nın açık izni olmadan ne ders verecek ne de yayın yapacaktı. İroniye bakın ki, aynı yıl Papa XXIII. John Rahner’i İkinci Vatikan Konseyi’ne danışman (peritus) olarak atadı. Rahner’in etkisi derindi; Lumen Gentium‘un, Kilise Üzerine Dogmatik Anayasa‘nın hazırlanmasının arkasındaki kişi Rahner’di. Monitum, açıkçası, bürokratik bir unutkanlık içinde kayboldu. Rahner 1964 yılına kadar Innsbruck’ta ders verdi. Rahner 1964’ten 1981’e kadar Münih Üniversitesinde ders verdi. Rahner Innsbruck’tan emekli oldu.
Karl Rahner, Roma Katolik Kilisesi üzerinde güçlü bir etkiye sahip olmuştur ve olmaya devam etmektedir. Rahner’in felsefesi aynı zamanda onun geniş kapsamlı ve bazı açılardan radikal biçimde farklı Roma Katolik dogmasını yeniden okumasının temelini ve çerçevesini oluşturmuştur. Bununla birlikte, Rahner’in felsefi sisteminin, üzerine inşa edildiği teolojik sistemden önce geldiğini ve ondan ayrılabilir olduğunu belirtmek önemlidir.
Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım
