Kompatibilizm, Bağdaşırcılık Nedir?

Kompatibilizm ya da bağdaşırcılık, determinizm ile ve özgür iradenin aynı anda var olabileceğini iddia eden ahlak felsefesi görüştür.

Determinizme bağlı olan, özgür istek ya da özgür iradeyle ahlaki sorumluluğun birbiriyle çelişmeyip bağdaşır olabileceğini savunan bu ahlak felsefesi görüşü, evrendeki tüm olaylar önceden belirlenebilir olsa bile, insanın pratikte özgür olduğunu öne süren bir akımdır.

Bu akıma göre özgürlüğün karşısavı, determinist belirlenimci bakış değil, zorlama ya da baskıdır. Kompatibilizm ya da bağdaşırcılık için, eylemde bulunurken özgür olan insanlar, eylemlerinin sonuçlarından ahlaken sorumludurlar.

Bağdaşırcılara göre özgür irade bir bir seçimin veya davranışın aksini yapabilmek için bir engelin bulunmamasıdır. Gelecek tek bir yönde ilerleyebilir ve bizim seçeceğimiz veya yapacağımız her şey belli olsa da bizim diğer seçeneğe yönelmemizi engelleyen hiçbir şey yoktur. Biz kendi özgür irademizle seçimlerimizi yapmışızdır. Dolayısıyla da özgürüzdür.

Bağdaşırcılığa göre aynı beklentiler, aynı geçmiş ve aynı isteklerle her defasında aynı seçimi yapmak mümkündür; ama bu kişinin seçimini özgür iradesi olmadan yaptığı anlamına gelmez. Diğer bir deyişle aynı geçmişin insanı her seferinde aynı geleceğe götürmesi (determinizm) kişinin özgür iradesi olmadığını göstermez.

Özgürlüğü özerklikle özdeşleştiren Stoacılar ve Spinoza gibi rasyonalist filozoflar da kompatibilist görüşün dâhilinde bir ahlak anlayışı geliştirmişlerdir. Diğer yanda kendiliğindenlik özgürlüğünü savunan Hobbes, Locke ve Hume gibi empiristler de bağdaşırcı olarak kabul edilebilir. Bu akımın günümüzdeki en önemli temsilcilerinden birisi de Susan Wolf’tur.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer Yıldırım