Jane Addams, 6 Eylül 1860 ila 21 Mayıs 1935 tarihleri arasında yaşamış Amerikalı sosyal reformcu ve barış yanlısı aktivisttir. 1931 yılında Nobel Barış Ödülü’nün Nicholas Murray Butler ile birlikte ortak sahibidir. Genellikle Kuzey Amerika’da Chicago’da bulunan ilk sosyal yerleşim birimlerinden biri olan Hull House‘un kurucularından biri olarak bilinir.

1881 yılında Illinois’deki Rockford Female Seminary‘den mezun olan Jane Addams, ertesi yıl kurum Rockford College adını aldığında diplomasını aldığı için Rockford College mezunu olarak kayda geçti. 1881’de babasının ölümü, kendi sağlık sorunları ve Philadelphia’daki Woman’s Medical College‘da geçirdiği talihsiz bir yıldan sonra iki yıl boyunca bakıma muhtaç durumda yaşadı. Ne 1883-85 yılları arasında Avrupa’ya yaptığı seyahat ne de 1885-87 yılları arasında Maryland’de kaldığı süre boyunca bir meslek sahibi olabildi.

Jane Addams 1887-88 yıllarında, Rockford’dan arkadaşı olan Ellen Gates Starr ile birlikte Avrupa’ya döndü. Londra’nın Whitechapel sanayi bölgesindeki Toynbee Hall yerleşim merkezini (kuruluşu 1884) ziyaret ettiklerinde Addams‘ın reform çalışmalarına yönelik müphem düşünceleri netleşti. Amerika Birleşik Devletleri’ne döndükten sonra Starr ile birlikte Toynbee Hall benzeri bir yer kurmaya karar verdiler.

Chicago’daki bir işçi sınıfı göçmen mahallesinde, Charles Hull tarafından 1856’da inşa edilen büyük ve boş bir konutu satın aldılar ve buraya Hull House adını vererek 18 Eylül 1889’da buraya taşındılar. Nihayetinde yerleşim 13 binayı, bir oyun alanını ve Wisconsin’deki Lake Geneva yakınlarında bulunan bir yerleşkeyi kapsayacak kadar büyük bir kurum hâline geldi.

Julia Lathrop, Florence Kelley, Grace ve Edith Abbott gibi pek çok tanınmış sosyal hizmet uzmanı ve reformcu Hull House‘da yaşamaya başladı ve Addams’a yerleşim faaliyetlerinde yardımcı olurken iş ya da sanat alanında hayatlarını kazanmaya devam eden başkaları da oldu.

Hull House’daki tesisler arasında bir kreş, bir spor salonu, bir ortak mutfak ve çalışan kadınlar için bir yatılı lokal bulunuyordu. Hull House çeşitli konularda üniversite düzeyinde kurslar veriyor, sanat, müzik ve ciltçilik gibi el sanatları eğitimi sağlıyor ve ilk yerel tiyatro gruplarından biri olan Hull House Oyuncuları‘na sponsorluk desteği veriyordu. Hull House, mahallenin büyük ölçüde göçmen olan nüfusu için hizmet ve kültürel fırsatlar sunmanın yanı sıra, genç sosyal hizmet çalışanlarının eğitim almaları için de bir fırsat sağlamıştır.

Jane Addams, ilk çocuk ceza infaz yasası, kiralık ev yönetmeliği, kadınlar için sekiz saatlik mesai uygulaması, fabrika denetimleri ve işçi tazminatları gibi hedefler doğrultusunda işçilerin yanı sıra diğer reform gruplarıyla birlikte çalıştı. Ayrıca, göçmenler ve Afrikalı Amerikalılar için adalet sağlanması yönünde çaba göstermiş, yoksulluk ve suçun nedenlerini belirlemeye dönük araştırmaları desteklemiş ve kadınların oy hakkını teşvik etmiştir. 1910 yılında Ulusal Sosyal Hizmet Konferansı‘nın ilk kadın başkanı olmuş ve 1912 yılında İlerici Parti‘nin Theodore Roosevelt için yürüttüğü başkanlık kampanyasında aktif rol oynamıştır. 1915’te Lahey’de Uluslararası Kadınlar Kongresi‘nin başkanlığını yapmış ve ardından Uluslararası Barış ve Özgürlük İçin Kadınlar Birliği kurulmuştur. Ayrıca 1920’de Amerikan Sivil Özgürlükler Birliği‘nin kuruluşunda yer almıştır. 1931 yılında Nobel Barış Ödülü‘ne layık görülmüştür.

Jane Addams Hull-House Müzesi, Chicago. Hull House yerleşiminin orijinal binalarından ikisini kapsamaktadır.

Chicago’da 1963 yılında Illinois Üniversitesinin yerleşkesinin kurulmasıyla Hull House Derneği genel merkezini başka bir yere taşımak zorunda kalmıştır. Hull House’un ilk binalarının büyük bir kısmı yıkılmış, ancak Hull’ın konutu Jane Addams‘ın anıtı olarak korunmuştur.

Jane Addams‘ın kitapları arasında Demokrasi ve Sosyal Ahlak (1902), Barışın Yeni İdealleri (1907), Hull-House’da Yirmi Yıl (1910) ve Hull-House’da İkinci Yirmi Yıl (1930) bulunmaktadır.

Jane Addams’ın Felsefi Mirası

Jane Addams her zaman klasik Amerikan felsefesi literatürüne dâhil edilmemiş olsa da John Dewey, William James ve George Herbert Mead gibi çağdaşları Addams’ın kendi düşünceleri üzerindeki etkisini açıkça kabul etmişlerdir. Dolayısıyla, Addams’ın entelektüel mirası, kendi çalışmalarına ek olarak, onların felsefesinde de bulunabilir.

Yirminci yüzyılın büyük bir bölümünde Jane Addams‘ın özgün olmadığı ve yazdıklarının diğer düşünürlerin eserlerinden alıntılandığı kabul ediliyordu. 1990’larda Addams’ın teorik çalışmalarına olan ilgi, geleneksel olarak felsefi niteliği sınırlandıran tarihsel bağları yeniden gözden geçirme yönündeki feminist pratikten doğmuştur.

Yirmi birinci yüzyılın başında Addams’ın başlıca eserleri yeniden basılmaya başlanmış ve bir dizi entelektüel biyografi Addams’ın entelektüel mirasını yeniden ele almıştır.

Addams birçok yönden Amerikan pragmatizmini mantıksal bir noktaya taşımıştır: Sosyal eylem. Pragmatistler, toplumsal ilerlemenin sağlanması için deneyim ve teorinin dinamik ilişkisini vurgularlar. Bu bağlamda Dewey, James ve Mead üniversite ortamlarında sosyal içerikli çalışmalara imza atmışlardır.

Chicago Üniversitesinde ara sıra ders vermesine rağmen hiçbir zaman resmî bir üniversite görevi almamış olan Jane Addams, pragmatist teoriyi toplumun içine taşımış ve kendi projelerine uygulamıştır. Ancak bu süreçte, deneyimlerini yazmayı ve temellendirmeyi, dolayısıyla teorilerini gözden geçirmeyi ve yeniden değerlendirmeyi asla bırakmamıştır. Bu şekilde Addams, bir halk filozofu olmanın ne olduğuna dair önemli bir model oluşturmaktadır.

Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım