Hilmi Ziya Ülken’in eserleri
Türkiye’de en çok yayın yapan akademisyenlerden biri olan Ülken, ağırlıklı olarak, sosyoloji, felsefe ve İslam felsefesi konularında yayın yapmıştır. Sadece felsefe hakkındaki bazı eserlerine göz atacağız.
Metafizik (1928), Felsefeye Giriş 1 (1957), Felsefeye Giriş 2 (1958), Bilgi ve Değer (1965), Varlık ve Oluş (1968) adlı kitaplarında felsefe hakkındaki görüşlerini anlattığını bildirmiştir (Ülken 2000, 9).
Aşk Ahlakı (1931) adlı kitap, ahlak sorunlarını çeşitli yönleriyle ele almaktadır. Bu bağlamda, metafizik ahlak, formalist ahlak, epistemolojik ahlak, normatif ahlak, kişilik, değer ve hüküm konuları incelenmiştir.
Türk Tefekkürü Tarihi (1933-1934) alanında yazılan ilk kitaplardan biri kabul edilmektedir. Hilmi Ziya Ülken’in Türk Tefekkürü Tarihi (1933-1934) adlı çalışması, düşünce tarihi başlığıyla yayınlanan nadir kitaplardan biri olduğu gibi, belki de ilk ve tek kitaptır. Ülken, Türk Tarih Cemiyeti tarafından Türk Hikmet ve Türk Mistisizmi’ni yazmakla görevlendirilmiş ve bu çalışma ortaya çıkmıştır (Ülken 2004, 10). Ayrıca Türk Tefekkür tarihini yazmasını iki nedeni olduğunu bildirmiştir: 1-Liselerde Türk Edebiyatı dersi yanında Türk düşünürlerini tanıtan bir çalışma yapmanın gerekli olduğu düşüncesi. 2-Türk tarihinde, garp mütefekkirleriyle kıyas edilebilecek orijinal büyük bir filozof yoktur ve filozof ismiyle tanınanların da tercüman ve şerhçidirler. Bununla birlikte felsefe dışındaki birçok konuda çok daha orijinal ve kıymetli fikir hareketlerinin olması, sistemli tefekkür cereyanları yerine -alelumum-tefekkürün tarihini vücuda getirmeye sevk etmiştir (Ülken 2004, 9). Çalışmasını bir deneme olarak tanımlamıştır (Ülken 2004, 15).
İnsani Vatanseverlik (1936) adlı çalışma, ahlak temelli bir içeriğe sahiptir. İnsani vatanseverlik, karşılıklı etki teorisi, şahsiyetçilik, vatan ve demokrasi, tarihte büyük insanlar başlıklı bölümlerden oluşmuştur.
İslam Düşüncesi (1946) adlı kitabın alt başlığı Türk Düşüncesi Tarihi Araştırmalarına Giriş olarak belirtilmiştir. Alt başlık çalışmalarının yönünü göstermesi açısından önemlidir. Söz konusu kitap esas olarak İslam düşüncesinin temel değerlerini konu edinmiştir. Kitap, İslam dininin temelleri, kelam, Allah meselesi, fıkıh, rafizi doktrinler, tasavvuf, felsefe, Endülüs mektebi, İşraki mektebi, müstakil filozoflar, kati ilimler (matematik, fizik), Tıp ve tabii ilimler gibi bölüm başlıklarını içermektedir.
Felsefeye Giriş I (1957) adlı kitap, felsefeyi ve felsefenin temel sorunlarını tanıtmaya yöneliktir. Kitap, düşünce ve hakikat, felsefi düşüncenin türleri, felsefenin konusu, felsefe konusunda ilk araştırmalar, mantık problemleri, matematik ilimler, fizik ilimler, biyolojik ilimler bölümlerinden oluşmaktadır. Felsefeye Giriş II (1958) adlı kitap, Felsefeye Giriş I’in devamıdır. İnsan ilimleri, tarih, içtimai ilimler ve sosyoloji, psikoloji ve ruhi ilimler, tabiat, makine ve gayelilik, insan ve çevresi, sanat, ahlak, din gibi bölümlerden oluşmuştur.
Bilgi ve Değer (1965) adlı çalışma, bilgi ve değer temelli bir çalışmadır. Bilginin ortaya çıkış şartları ile ilgili kavramların nasıl temellendirildikleri, farklı düşünürlere başvurularak incelenmiştir.. Değer konusu, başta değerin yapısı olmak üzere, değerle ilgili kavramsal yapı ve sorunlar tartışılmıştır.
Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi (1966), adlı çalışmasıyla, Türk Tefekkür Tarihi kitabında bölümlediği Türk tefekkürünün üçüncü ve son bölümünü ele almıştır. İkinci çalışma, birinciden çok daha iyi incelenmiştir. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Tanzimat, I. Meşrutiyet, II. Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemleri olmak üzere dört bölüm halinde incelenmiştir. Her bölümde, o dönemde ürün veren kişiler ve düşünceleri üzerinde durulmuştur.
İslam Felsefesi Kaynakları ve Felsefesi (1967) adlı İslam filozofları bağlamında İslam felsefesinin seyrini ele almaktadır. Kitap, İslam felsefesinin kaynakları, Yunan’dan İslam’a geçiş, tabiat felsefesi, İlamda atomculuk, akılcı din felsefesi, Endülüs’te Meşşai felsefesi, İslam dünyasında Yahudi filozoflar, İşrakilik, bağımsız filozoflar, tasavvufi felsefe, İslam aleminde müsbet ilimler, İslam ilim ve felsefesinin Batı’ya tesiri gibi bölümlerden oluşmuştur.
Varlık ve Oluş (1968) adlı kitap, adından anlaşılacağı gibi varlık konularını içermektedir. Önsözde bildirdiğine göre, söz konusu kitabı okuyanlar, tabiat bilimleri verilerine dayanan bir evrim teorisi, bir bakıma ontolojik felsefe ile karşılaşacaklar (Ülken 1968, V). Kitapta, başka yollardan geçerek, bütün doktrin çalışmalarına rağmen felsefenin ilerleyen ortak bir temele dayandığını, bundan dolayı mantıkta, ontolojide, axiolojide, insan düşüncesinin bel kemiğini teşkil ettiğini ileri sürülmüştür (Ülken 1968, VI). Varlık ve Oluş kitabı, çağdaş fizikteki tamamlayıcılık fikri, Eflatun’un Dyade (ikilem) fikri ve Husserll fenomenolojisi dayanak olarak alınarak geliştirilmiştir (Ülken 1968, 2).
İlim Felsefesi (1969), bilim felsefesinin çeşitli sorunlarını inceleyen bir çalışmadır. Kitap, ilim teorisi, ilim teorileri arasındaki tartışmalar, ilim teorisinin temellendirilmesi, bilen varlık olarak insan, kategorileşme, akılyürütme şekilleri gibi bölümlerden oluşmaktadır.
Genel Felsefe Dersleri (1972) adlı kitabın önsözünde Genel Felsefe Dersleri’ni, 1928’den beri yazdıklarının bir özeti olarak sunulmuştur.
Kaynak: TÜRKİYE’DE FELSEFENİN GELİŞİMİ I, s. 57-58, T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2456 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1428
