Gottfried Leibniz
Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716); ünlü bir Alman filozofu, bilim dünyasının en önemli sistemci düşünürlerinden biridir. Matematik, metafizik ve mantık alanlarında ileri sürdüğü yeni düşünce ve görüşleriyle tanınır.
Leibniz, Leipzig’de doğdu. Babası buradaki üniversitede ahlak felsefesi dersleri veriyordu. Leibniz babasının ölümünden sonra okuldan çıkarak kendi kendini yetiştirmeye başladı. Tarihe karşı büyük bir ilgi duyuyordu. 8 yaşına geldiği zaman Latinceyi öğrenmişti. 12 yaşında ise Yunanca öğrenmeye başladı. Bir yandan da mantık bilimiyle ilgili kitaplar okuyordu.
Leibniz 15 yaşında Leipzig Üniversitesi’ne girdi. Almanya’da felsefe tarihinin kurucusu sayılan Jakob Thomasius’tan felsefe dersleri aldı. 1663’te Jena’ya giderek buradaki ünlü matematik bilginlerinden ders aldı.
Leibniz, 25 yaşına geldiği sırada yayınlanmış birçok önemli eseri vardı. Bir ara politika ile ilgilendi, bu konuda da bazı eserler verdi.
Politika çalışmaları hiçbir zaman Leibniz’in felsefe ve matematik alanlarındaki çalışmalarına engel olmadı. Leibniz 1672 yılında, 26 yaşında ileri modern matematik çalışmalarına başladı. Bundan 3 yıl sonra Isaac Newton’dan bağımsız olarak Calculus‘un temel teoremini keşfetti (Fundamental Theorem of Calculus). Pek çok yıl Leibniz ve Isaac Newton taraftarları arasında kimin Calculus’u keşfettiğine dair bir tartışma olsa da şuan Leibniz ve Isaac Newton Calculus’un babaları olarak kabul edilmektedir.
1700’de görevini bırakarak Viyana’ya gitti, 1714’de kadar bu şehirde yaşadı. 1700’de bir davet üzerine, Berlin’e gitti. Berlin Üniversitesinin kurulmasını sağlayarak üniversitenin ilk müdürü oldu.
1711’de görevini bırakarak Viyana’ya gitti, 1714’e kadar bu şehirde yaşadı. 1712’de Leibniz’e baron payesi verildiyse de dört yıl sonra Hannover’de öldüğü zaman fakir bir adam gibi gömüldü. Onun arkasından ağlayan tek adam olan, arkadaşı J. G. von Erckhart, sonradan yazdığı hatıralarında bu cenazeyi, ‘ülkesinin şerefini temsil eden bu adam, bir dilenci gibi toprağa verildi’ cümlesiyle anlatmıştır.
Leibniz, 17. yüzyıl filozoflarının çoğu gibi, felsefesinde Descartes’in töz kavramından hareket eder. Leibniz’e göre dünyanın, varlıkların temelinde ‘monad’lar (tek tek varlıklar, bölünmez özler) vardır. Monadlar kendi kendilerine hareket edebilen, algılayabilen temel varlıklardır. Yalnız monadların özü ‘kuvvet’ olduğu için, ne bir şekli ne hacmi, ne parçaları vardır. Monadları özü ‘edim’ (faaliyet) olan ruhsal noktalar gibi düşünmek gerekir. Bundan dolayı monadlar, kendi kendilerine harekete geçerler. Onları, Demokritos’un, maddecilerin atomlarından ayıran husus, maddesel olamamaları, kendi kendine hareket edebilmeleridir. Monadların herbirinin edimi, geçmişin sonucu geleceğin belirleyicisidir.
Leibniz’e göre monadlar önceden belirlenmiş bir düzen içinde bulunurlar. Buna önceden düzen kuramı denir.
Leibniz düşünce sistemine göre düşünce ilkeleri, genel fikirler, insan zihninde bir istihdat olarak bulunur, tecrübeyle gelişir. Leibniz ‘Theodizee’ adındaki eserinde, içinde yaşadığımız dünyanın, dünyaların en düzenlisi, en mükemmeli olduğunu söylemiştir. Leibniz’in bu görüşü Voltaire’in ‘Candide’ adındaki uzun hikayesinde gülünç hale getirilmek istenmiştir.
İlgili konular:
- Leibniz’in felsefi anlayışı
- Gottfried Leibniz Ödülü nedir?
- Leibniz’in yöntem anlayışı
- Yalın tözler ya da monadlar
- Leibniz’de ruh-beden ilişkisi anlayışı
- Tanrı ve önceden kurulmuş uyum ilkesi
- Leibniz’in bilgi felsefesi anlayışı
- Leibniz’in töz öğretisi
- Leibniz’in Monad Öğretisi
- Leibniz’de Tanrı Evren İlişkisi
Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı