Cinsellik felsefesi kapsamında incelenen pek çok konu arasında üreme, doğum kontrolü, bekâret, evlilik, zina, günübirlik seks, flört, fuhuş, eş cinsellik, mastürbasyon, tahrik, tecavüz, cinsel taciz, sadomazoşizm, pornografi, hayvanlarla cinsel ilişki ve pedofili gibi konular yer alır. Tüm bunların ortak noktası nedir? Hepsi de insan cinselliğinin uçsuz bucaksız dünyasıyla çeşitli şekillerde ilişkilidir. Yani, bir yandan cinsel haz veya tatmin arayışı ve bunlara ulaşmayı içeren insani arzu ve eylemlerle, diğer yandan da üremeyi ve türün devamını içeren insani arzu ve eylemlerle ilgilidirler. Zira belirli türden davranışların ve belirli vücut uzuvlarının ya zevk ya üreme ya da her ikisi için de kullanılıyor ve kullanılabiliyor olması insanoğlunun doğal bir özelliğidir.

Cinsellik felsefesi bu konuları hem kavramsal hem de normatif olarak araştırır. Cinsellik felsefesinde kavramsal analiz, cinsel arzu ve cinsel eylemin temel kavramlarını açıklığa kavuşturmak için yapılır. Kavramsal analiz aynı zamanda zina, fuhuş, tecavüz, pornografi ve benzerlerinin ikna edici tanımlarına ulaşmaya çalışırken de yapılır.

Normatif cinsellik felsefesi, cinsel eylemin ve cinsel hazzın değerini ve bunların farklı biçimlerini sorgular. Bu nedenle cinsellik felsefesi, cinsel ahlakın yıllanmış sorunlarıyla ilgilenir ve uygulamalı etiğin kapsamlı bir alanını oluşturur. Normatif cinsellik felsefesi, cinselliğin iyi ya da erdemli yaşama ne gibi katkılarda bulunduğunu araştırır. Belirli cinsel eylemleri gerçekleştirmekten kaçınmak için hangi ahlaki yükümlülüklere ve cinsel eylemde bulunmak için hangi ahlaki özgürlüklere sahip olduğumuzu belirlemeye çalışır.

Bazı cinsellik filozofları kavramsal analiz ve cinsel etik çalışmalarını ayrı ayrı yürütür. Onlara göre cinsel bir olguyu (tecavüz ya da zina gibi) tanımlamak başka bir şey, onu yorumlamak ise bambaşka bir şeydir. Bazı cinsellik filozofları ise cinsel bir olgunun tanımlanması ile bu olguya ilişkin ahlaki değerlendirmelere ulaşılması arasında kesin bir ayrım yapılamayacağına, cinsel kavramlara ilişkin analizler ile cinsel eylemlere ilişkin ahlaki değerlendirmelerin birbirini etkilediğine inanır. Bir yanda değerler ve ahlak, diğer yanda doğal, sosyal ya da kavramsal olgular arasında gerçekten derli toplu bir ayrım olup olmadığı, felsefenin büyüleyici ve sonu gelmeyen tartışma konularından biridir ve tüm bunlar cinsellik felsefesiyle sınırlı değildir.

Metafizik ve Cinsellik

Cinsel eyleme ilişkin ahlaki değerlendirmelerimiz, insanoğlundaki cinsel dürtünün ya da cinsel arzunun doğasına ilişkin görüşlerimizden etkilenmek durumundadır. Bu bağlamda, metafiziksel cinsel optimistler olarak adlandırabileceğimiz filozoflar ile metafiziksel cinsel pesimistler olarak adlandırabileceğimiz filozoflar arasında derin bir ayrım vardır.

St. Augustine, Immanuel Kant ve kimi zaman Sigmund Freud gibi pesimistler, cinsel dürtüyü ve bu dürtüyle hareket etmeyi, zorunlu olmasa da neredeyse her zaman insan onuruna yakışmayan bir şey olarak algılarlar; bu dürtünün özünün ve sonuçlarının insan varoluşunun daha önemli ve yüce hedefleriyle bağdaşmadığını düşünürler. Cinsel dürtünün gücünün ve taleplerinin onu insanca yaşam için bir tehlike haline getirmesinden korkarlar; cinsellikte yalnızca diğer insanlarla olan uygun ilişkilerimiz ve onlara ahlaki muamelemiz için değil, aynı zamanda kendi insanlığımız için de ciddi bir tehdit bulurlar.

Ayrımın diğer tarafında ise cinsel dürtüde özellikle iğrenç bir şey görmeyen metafiziksel cinsel optimistler (Platon, bazı eserlerinde, bazen Sigmund Freud, Bertrand Russell ve birçok çağdaş filozof) yer almaktadır. Bunlar insan cinselliğini, varlığımızın bedenlenmiş ya da hayvan benzeri yaratıklar olarak bir başka ve çoğunlukla zararsız boyutu olarak görürler. Bir ölçüde evrim tarafından bize verilmiş olan cinselliğin, entelektüel eğilimlerimizi olumsuz etkilemeksizin refahımıza yardımcı olmaktan başka bir etkisi olamayacağına inanırlar. Bizi çeşitli saadet biçimlerine ulaştıracak bu dürtünün gücünden korkmak yerine onu övmekten geri durmazlar.

Kişinin inandığı seks metafiziği, iyi ya da erdemli yaşamda cinselliğin değeri ve rolü ile hangi cinsel eylemlerin ahlaki açıdan yanlış, hangilerinin ahlaki açıdan meşru olduğu konusundaki müteakip yargılarını etkileyecektir.

Ahlaki Değerlendirme

Cinsel eylemi elbette ahlaki açıdan değerlendirebiliriz ve çoğu zaman öyle de yaparız. Bir cinsel eylemin ya da cinsel eylemin belirli bir örneğinin veya türünün ahlaki açıdan iyi mi yoksa kötü mü olduğunu sorgularız. Daha spesifik olarak, cinsel eylemleri ahlaki olarak zorunlu, ahlaki olarak meşru, ahlaki olarak ayrıcalıklı ya da ahlaki olarak yanlış olarak değerlendirir ya da yargılarız. Örneğin bir eşin diğer eşle cinsel ilişkiye girmesi ahlaki bir zorunluluk olabilir; evli çiftlerin cinsel ilişkiye girerken doğum kontrol yöntemlerini kullanmalarına ahlaki açıdan hoşgörü gösterilebilir; bir kişinin kendisi arzu etmediği hâlde diğerini memnun etmek için cinsel ilişkiye girmeyi kabul etmesi bir kendini üstün görme edimi olabilir; tecavüz ve ensestin de genellikle ahlaki açıdan yanlış olduğu düşünülür.

Şunu unutmamak gerekir ki eğer belirli bir cinsel eylem türü ahlaken kötüyse (örneğin homoseksüel oral seks), o zaman bu tür eylemlerin bütün örnekleri ahlaken kötü olacaktır. Bununla birlikte, şu anda yapmakta olduğumuz ya da yapmayı düşündüğümüz cinsel eylemin ahlaki açıdan yanlış olduğu gerçeğinden, herhangi bir eylem biçiminin ahlaki açıdan yanlış olduğu sonucu çıkmaz; yapmayı düşündüğümüz cinsel eylem, cinsel eylemin türüyle hiçbir ilgisi olmayan pek çok farklı nedenden ötürü yanlış olabilir. Örneğin, heteroseksüel cinsel ilişkiye girdiğimizi ve bu edimin zina olduğu için yanlış olduğunu varsayalım. Cinsel eylemimizin yanlış olması, bir cinsel eylem türü olarak genel anlamda heteroseksüel cinsel birleşmenin ahlaken yanlış olduğu anlamına gelmez. Elbette bazı durumlarda, bir cinsel eylem birkaç nedenden ötürü yanlış olacaktır. Yalnızca belirli bir türde olduğu için yanlış olmakla kalmayıp aynı zamanda eylemin taraflarından en az biri başka biriyle evli olduğu için de yanlış olacaktır.

Ahlaki Olmayan Değerlendirme

Cinsel eylemi ahlaki olmayan bir şekilde de değerlendirebiliriz: ahlaki olmayan bir şekilde “faydalı” seks, taraflara haz veren veya fiziksel ya da duygusal olarak tatmin edici olan cinsel eylemdir; ahlaki olmayan bir şekilde “faydasız” seks ise heyecansız, sıkıcı, zevksiz ve hatta tatsızdır. Masadaki radyo, ahlaki olmayan anlamda faydalı bir radyodur, çünkü bir radyodan beklediğim şeyi benim için yapar: kesintisiz olarak net sesler çıkarır. Bunun yerine, radyo çoğu zaman cızırdıyorsa ahlaki olmayan anlamda faydasız bir radyo olur ve radyoyu hatalarından dolayı suçlamam ve davranışını düzeltmezse cehenneme gitmekle tehdit etmem anlamsız olur. Benzer şekilde, cinsel eylem bize cinsel eylemin sağlamasını beklediğimiz şeyi, ki bu genellikle cinsel hazdır, sağlıyorsa ahlaki olmayan bir şekilde iyi olabilir ve bu gerçek zorunlu olarak ahlaki sonuçlar doğurmaz.

Bir cinsel eylemin her iki kişiyi de fazlasıyla tatmin ederek ahlaki açıdan kusursuz olması gerçeğinin tek başına eylemin ahlaki açıdan iyi olduğu anlamına gelmediğini görmek zor değildir: zina içeren bir cinsel eylem katılımcılara çok hoş gelse de ahlaki açıdan yanlış olabilir. Ayrıca, bir cinsel eylemin ahlaki açıdan kötü olmaması, yani bu eylemi gerçekleştiren kişiler için zevk vermemesi, tek başına bu eylemin ahlaki açıdan kötü olduğu anlamına gelmez. Cinsel eylemde bulunma konusunda çok az deneyimi olan kişiler arasında hoş olmayan cinsel ilişki meydana gelebilir, ancak bu kişilerin birbirlerine zevk verememeleri tek başına ahlaki açıdan yanlış eylemlerde bulundukları anlamına gelmez.

Dolayısıyla, cinsel eylemin ahlaki açıdan değerlendirilmesi, aralarında önemli bağlantılar olsa bile, cinsel eylemin ahlaki olmayan açıdan değerlendirilmesinden farklı bir girişimdir. Örneğin, bir cinsel eylemin her iki tarafa da zevk vermesi ve bu nedenle ahlaki açıdan iyi olmaması, eylemin ahlaki açıdan iyi olduğunu ya da en azından bir dereceye kadar ahlaki değere sahip olduğunu düşünmek için güçlü, ancak yalnızca ilk bakışta iyi bir neden olarak kabul edilebilir. Nitekim Jeremy Bentham ve hatta John Stuart Mill gibi faydacı filozoflar, genel olarak cinsel eylemin ahlaki olmayan iyiliğinin onu meşrulaştırmak için önemli bir yol oluşturduğunu iddia edebilirler. Bir başka örnek: eğer bir kişi partnerine hiçbir zaman cinsel haz sağlamaya çalışmaz, ancak bencilce sadece kendi hazzını yaşamakta ısrar ederse, o zaman bu kişinin cinsel etkinliğine katkısı ahlaki açıdan şüpheli veya sakıncalıdır. Ancak bu yargı sadece kişinin diğer kişiye zevk vermediği gerçeğine, yani cinsel eylemin diğer kişi için ahlaki açıdan kötü olmadığı gerçeğine dayanmaz. Ahlaki yargı, daha kesin bir ifadeyle, kişinin herhangi bir haz sağlamama, deneyimi diğer kişi için ahlaki açıdan iyi hale getirmeme nedenlerine dayanır.

Değerlendirme kategorileri olarak ahlaki iyiliğin/kötülüğün ahlaki olmayan iyilik/kötülükten oldukça farklı olduğuna işaret etmek başka bir şeydir. Bununla birlikte, cinsel faaliyetin ahlaki niteliği ile ahlaki olmayan niteliği arasındaki duygusal veya psikolojik bağlantıları merak etmek başka bir şeydir. Belki de ahlaki açıdan iyi cinsel ilişki, ahlaki olmayan anlamda da en tatmin edici cinsel ilişki olma eğilimindedir. Bunun doğru olup olmadığı muhtemelen “ahlaki açıdan iyi” cinsellikten ne kastettiğimize ve insan ahlak psikolojisinin belirli özelliklerine bağlıdır. Bir cinsel eylemin ahlaki niteliği ile ahlaki olmayan niteliği arasında her zaman kusursuz bir paralellik olsaydı hayatlarımız nasıl olurdu? Böyle bir cinsel dünyanın neye benzeyeceğinden emin değiliz. Ancak böylesi bir uygunluğu ihlal eden örneklere şu anda, bu dünyada rastlamak çok kolay. Bir cinsel eylem hem ahlaki açıdan iyi hem de ahlaki açıdan kötü olabilir: yeni evli bir çiftin heyecan ve neşe dolu cinsel ilişkisini düşünün. Ancak bir cinsel eylem hem ahlaki açıdan iyi hem de ahlaki açıdan kötü olabilir: on yıldır evli olan bir çiftin rutin cinsel ilişkilerini düşünün. Bir cinsel eylem ahlaken kötü olabilir ama ahlaken iyi de olmayabilir: on yıldır evli olan bu çiftten bir eş başka bir evli kişiyle zina yapar ve cinsel eylemlerini olağanüstü tatmin edici bulur. Ve son olarak, bir cinsel eylem hem ahlaki açıdan kötü hem de ahlaki açıdan iyi olmayabilir: zina yapan çift birbirlerinden bıkar ve sonunda bir zamanlar yaşadıkları heyecanı artık yaşayamazlar. Cinsel faaliyetin ahlaki ve ahlaki olmayan niteliği arasında çok az fark olan ya da hiç fark olmayan bir dünya bizimkinden daha iyi bir dünya olabilir ya da daha kötü olabilir. Cinsel aktivitenin ahlaki iyiliği ve kötülüğünün ne anlama geldiğinden emin olmadıkça ve insan psikolojisi hakkında çok daha fazla şey bilmedikçe böyle bir yargıya varmaktan kaçınmak gerekir. Bazen bir cinsel faaliyetin ahlaki açıdan yanlış olduğunun kabul edilmesi, tek başına onun ahlaki açıdan iyi olmamasına katkıda bulunur.

Cinselliğin Tehlikeleri

Cinsel bir eylemin veya cinsel eylemin belirli bir türünün cinsel haz sağlayıp sağlamadığı, ahlaki olmayan niteliğini değerlendirmede tek faktör değildir: pragmatik ve ihtiyati hususlar da, her şey göz önünde bulundurulduğunda, bir cinsel eylemin ahlaki olmayan fayda üstünlüğüne sahip olup olmadığını belirler. Pek çok cinsel faaliyet fiziksel veya psikolojik olarak riskli, tehlikeli veya zararlı olabilir. Örneğin anal birleşme, ister heteroseksüel bir çift ister iki eş cinsel erkek tarafından gerçekleştirilsin, hassas dokulara zarar verebilir ve HIV virüslerinin olası bulaşma mekanizmasıdır. Dolayısıyla bir cinsel eylemin genel olarak ahlaki açıdan iyi ya da kötü olup olmayacağını değerlendirirken, yalnızca beklenen haz ya da tatmin değil, aynı zamanda her türlü olumsuz (istenmeyen) yan etki de hesaba katılmalıdır: cinsel eylemin, bazı sadomazoşist eylemlerde olduğu gibi vücuda zarar verip vermeyeceği ya da bir dizi zührevi hastalıktan herhangi birini bulaştırıp bulaştırmayacağı ya da istenmeyen bir hamilelikle sonuçlanıp sonuçlanmayacağı, hatta kişinin bu kişiyle, bu yerde, bu koşullar altında ya da belirli bir türde cinsel eylemde bulunmasının bir sonucu olarak daha sonra pişmanlık, öfke ya da suçluluk duyup duymayacağı.

Aslında, tüm bu pragmatik ve ihtiyati faktörler cinsel ilişkinin ahlaki açıdan değerlendirilmesinde de rol oynar: kişinin partnerine kasıtlı olarak istenmeyen acı veya rahatsızlık vermesi ya da hamilelik ihtimaline karşı yeterli önlem almaması veya partnerini şüpheli bir genital enfeksiyon vakası hakkında bilgilendirmemesi ahlaki açıdan yanlış olabilir. Dolayısıyla, kişinin cinsellikle ilgili hangi ahlaki ilkeleri benimsediğine bağlı olarak, cinsel eylemlerin ahlaki olmayan niteliğini oluşturan çeşitli bileşenler kişinin ahlaki yargılarını etkileyebilir.

Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım