Bilim Felsefesinin Konusu ve Problemleri Nelerdir?

Bilim felsefesinin hem epistemolojik hem de metafiziksel bir boyutu vardır. Yirminci yüzyılın ilk çeyreğinde bilimsel faaliyet üzerine ikinci düzey bir etkinlik olarak ortaya çıkan bilim felsefesinin konuları üç ana başlık altında toplanabilir:

1. Bilim felsefesinin konu alanlarından birincisi, bilimin yöntemine ya da yöntemlerine, bilimsel sembollerin doğasına ve bilimsel sistemlerin mantıksal yapısına ilişkin araştırmalardan oluşur. Bilimin kendisine, yöntemine ilişkin bir araştırma olarak bilim felsefesi, geleneksel mantık ve bilgi teorisinin önemli bir bölümünü içerir. Burada “tümevarım”, “tümdengelim”, “hipotez”, “veri”, “keşif ” ve “doğrulama” gibi terimler tanımlanıp açıklığa kavuşturulur. Bilim felsefesinde, buna ek olarak gözlem, deney, ölçüm, sınıf­lama benzeri bilimin daha ayrıntılı, özel ve teknik yöntemleri incelenir. Yine bilim sembolik bir sistem olduğu için, bilim felsefesinin bu alanında, genel bir göstergeler teorisi de önemli bir rol oynar. Bu konu alanı, bilim felsefesinin epistemolojik boyutuna karşılık gelir.
2. Bilim felsefesinde, ikinci olarak bilimlerin temel kavramları, önkabul veya varsayımları incelenir ve bilimlerin deneysel, rasyonel ve pragmatik temelleri açığa çıkarılır. Bilim felsefesinin bu boyutu, bilim adamının kullandığı fakat eleştirel bir incelemeye tabi tutmadığı “neden”, “nicelik”, “nitelik”, “zaman”, “mekân” ve “yasa” gibi kavram ve kategorilere ilişkin bir araştırmayı içerdiğinden, metafizikle belli bir ilişki içinde bulunmak durumundadır. Bilim felsefesinin bu boyutu, ayrıca bir dış dünyanın varlığına ve doğanın düzenliliğine duyulan inançları da eleştirel bir incelemeye tabi tutar. Burası da doğallıkla, bilim felsefesinin metafiziksel boyutunu meydana getirir.
3. Bilim felsefesi, nihayet özel bilimlerin sınırlarını belirlemeye, bilimlerin birbirleriyle olan karşılıklı ilişkilerini açığa çıkarmaya çalışır. Burada, bilimlere ilişkin bir sınıf­lama yer alır.

Yakın Çağ’dan itibaren bilim ve teknolojideki gelişmeler çoğu insanın yanı sıra filozofların da ilgisini çekmiştir. Bu açıdan filozoflar, bilimi sistemli bir şekilde sorgulama yoluna gitmiştir. Bu durum, felsefenin temel disiplinleri arasında bilim felsefesinin ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Bilim felsefesi; genel olarak bilimin doğasını, yapısını ve işleyişini özel olarak da onun kavramlarını, ilkelerini ve yöntemini sorgulayan felsefedir. Bilim insanları, deney–gözlem yaparak doğadaki olayları sistemli bir şekilde açıklamaya uğraşır. Bilim felsefecisi ise bilim insanlarının yapmış olduğu etkinlikte genel olarak bilim, bilimsel düşünce ve yöntemin yapı ve işleyişini sorgulayarak bilimsel etkinliğin neyi ifade ettiğini ortaya koymaya çalışır.

Kısacası bilim felsefecileri, bilimin değerini ve bilimsel kuramlar arası ilişkilerin niteliği gibi bilime ait problemleri sorgular. Bununla beraber bilimin henüz cevap veremediği soruları sorar, ayrıca o sorulara şu an neden cevap verilemediğini de sorgular.

Filozofların bilim üzerine düşünmeleri en azından Francis Bacon’a kadar geri gider. Bacon Yeni Çağ’ın bilim çağı olacağını sezinlemiş, bilimin gelişimini hızlandırmak için yeni bir yöntem (tümevarım) önermiştir. Aynı şekilde Immanuel Kant da bilim üzerine düşünmüş, özellikle Newton fiziğini temellendirmeye çalışmıştır.

Bununla birlikte, bilim felsefesinin yeni bir felsefe dalı olarak ortaya çıkışını hazırlayan en önemli olaylar, XIX. yüzyıl ile XX. yüzyılın başındaki bilimsel gelişmeler olmuştur. Son dönemde bilimin olağanüstü başarıları, ona olan ilgiyi büyük oranda artırmış, düşünürleri bilimi sorgulamaya itmiştir. Bunun sonucunda bilim felsefesi ayrı bir felsefe dalı olarak ortaya çıkmıştır.

Bilim felsefesi bilim üzerine düşünmektir. Bilim felsefesinin konusu bilimdir. Bilimin; geçerliliği, güvenilirliği, kavramları, yasaları, sınıflandırılması ve benzeridir. Felsefe, bilimi ve ulaştığı sonuçları da içine alarak tüm varlığı anlamaya ve açıklamaya çalışır. Bunu yaparken bilimin ulaştığı sonuçlardan da yararlanır. Felsefe sadece bilimden ve onun verilerinden yararlanmakla kalmaz. Yepyeni sorularıyla ve temellendirilmiş açıklamalarıyla bilime yeni hedefler gösterir onun ufkunu açar.

Dikkat edilmesi gereken diğer bir nokta da bilim felsefesinin bilim olmadığıdır. Çünkü bilim felsefecisi bize doğadaki olaylar hakkında yeni bilgi vermekten çok bilimin yapısı, işleyişi ve insan hayatı üzerine olan etkisini sorgulayarak göstermeye çalışır.

Bilim felsefesinin ne olduğunu daha iyi anlamak için öncelikle bilimin ne olduğunun irdelenmesi ve felsefeyle ilişkisinin ortaya konması yararlı olacaktır.

İlgili konular:

• Bilim nedir?
• Bilimsel yöntem nedir?

Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve “Sosyolojiye Giriş” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Diğer Ders Notları (Ömer YILDIRIM)