Tamamlanan son araştırmalar, zekâ oyunlarının ve akıllı telefon ile bilgisayar uygulamalarının kullanıcılarının zekâsına olumlu bir katkı yapmadığını ve gerçek yaşam sorunlarını yansıtmadıkları için de iş görüşmelerinde özellikle kullanılmadıklarını ortaya çıkarmıştır.

Zekâ oyunlarının genel kavrama becerisini geliştirdiğini ya da bilişsel gerilemeyi yavaşlattığını iddia eden çok az araştırma vardır. Dahası, zekâ oyunları sadece o zekâ oyununu oynamak hususunda sizi daha iyi hâle getirir. Bunun en bariz göstergesi zekâ oyunlarının iş görüşmeleri sırasında özellikle kullanılmamasıdır. Çünkü gerçek yaşam becerileri söz konusu olduğunda zekâ oyunları işe yaramaz bir araçtan ötesine geçemez ve kişinin gerçek yaşam becerilerinde iş pozisyonuyla ilgili nasıl performans göstereceğini belirleyemez.

Zekâ oyunlarındansa alıştırmalar, doğru ve düzenli beslenme, sosyal hayatta düzenli olarak yer alma ve hatta meditasyon, zekâya daha olumlu etkiler sağlayacaktır.

Zekâ eğitimi uygulamaları ve programları son on yılda milyar dolarlık bir pazara dönüştü. Zekâyı geliştirme vaadi kesinlikle dikkat uyandırıcı olsa da uygulamaların bilişsel yetenekleriniz için gerçekten işe yarayıp yaramadığına dönük araştırmalar oldukça tartışmalıdır.

2017 yılında Florida Eyalet Üniversitesinden bir grup psikolog tarafından yürütülen bir çalışmada, beyin jimnastiği oyunlarının katılımcıların “çalışma belleğini” ve dolayısıyla muhakeme, belleğe alma ve işleme hızı gibi bilişsel yeteneklerini olumlu yönde etkileyip etkilemediği araştırıldı. ¹ Katılımcıların bir kısmı “Mind Frontiers” adlı beyin jimnastiği oyununu oynarken diğer bir grup klasik bulmacalar ya da sayı bulmacalarıyla oynadı.

Florida Eyalet Üniversitesinde yaşa bağlı bilişsel gerileme konusunda uzman olarak çalışan ve bahsi geçen çalışmaya katılan Wally Boot’un yorumu şöyle:

“Yeni bulgularımız ve daha önceki çalışmalar, bu tür bilgisayar oyunlarının hayatımıza anlamlı bir iyileşme kazandıracağına dair çok az kanıt olduğunu gösteriyor.”

Genç yetişkinlerin bilişsel becerilerini, beyin faaliyetlerini ve karar verme yeteneklerini ele alan bir başka çalışma da zihin egzersizi oyunlarının “bilişsel becerileri artırmadığı” sonucuna varmıştır. ²

Zekâ oyunlarının işe yaradığı konu muhtemelen kişiyi söz konusu zekâ oyununu oynamada daha iyi hâle getirmektir.

Öğrenme, beyindeki nöronlarda meydana gelen iki sürecin sonucudur. Bunlardan biri “uzun süreli potansiyel artışı” olarak adlandırılır ve nöronlar arasındaki mevcut bağlantılar, gelen sinyallere tepki olarak birlikte uyarılarak güçlendirilir. Diğeri ise “dendritik uzama” olarak adlandırılır. Bu süreçte nöronlar, dendritlerin (nöronların, başka bir nörondan gelen elektrokimyasal uyarıyı almakla görevli hücre uzantıları) yüzey alanının genişlediği ve daha fazla nöronun birbiriyle bağlantı kurmasına olanak tanıyan bir süreç aracılığıyla birbirlerine bağlanarak yeni köprüler kurarlar.

Kısacası, “birlikte uyarılan hücreler birbirine bağlanır” ve zekâ oyunları oynadığınızda, oyundaki görevleri yerine getirirken devreye giren beyin ağındaki sinirsel bağlantılar güçlenir. Dolayısıyla belirli bir kelime bulmacasını çözmek konusunda deha sahibi olabilirsiniz; ancak bu oyunun bırakın genel olarak bilişsel yeteneklerinizi geliştirmeyi, diğer türlü bulmacalarda dahi sizi daha iyi bir duruma getireceğini gösteren çok az delil vardır. Ayrıca bu bulmacalar, gerçek hayatta karşılaşabileceğiniz sorunlardan çok farklı sorunlar içerdiklerinden, gerçek yaşamda yüksek ihtimalle işe yaramayacaklardır.

Bu olgu, Kanada’nın Ontario eyaletindeki Western Üniversitesi sinir bilimcilerinin 2018 yılında yaptığı bir çalışmayla da desteklenmiştir. ³ Zihin egzersizi çalışmalarıyla elde edilen bilişsel becerilerin beynin aynı bölgesiyle ilintili diğer etkinliklere katkı sağlayıp sağlamadığını araştıran bilim insanları, bunun gerçekleştiğini destekleyecek hiçbir kanıt bulamamışlardır.

Zekâ bulmacaları IQ’yu artırmak için pek bir işe yaramayabilir, ancak zekâ problemleri üzerinde hızlı sonuçlara ulaşabilme becerisinin zekâ gelişimi ya da mesleki başarı konularında bir etkisi var mıdır? Nitekim, bir zamanlar iş görüşmelerinde zekâ problemleri kullanmasıyla çok konuşulan Google, yıllar önce bunların “tamamen zaman kaybı” olduğuna karar vermiş ve uygulamayı sonlandırmıştır.

Google’da insan kaynaklarından sorumlu başkan yardımcısı olan Laszlo Bock, 2013 yılında New York Times’a verdiği demeçte şöyle konuşmuştur:

“Bu zekâ problemleri hiçbir şeyi tespit etmiyor. Bu problemler yalnızca mülakatı yapan kişinin kendini daha zeki hissetmesine hizmet ediyor.” ⁴

Laszlo Bock’un bu yorumunun sebebi, zekâ problemlerinin kişinin baskı altındayken soyut bir soruna ne kadar hızlı ve akıllıca veya doğru bir çözüm üretebildiğini ölçebilirken iş esnasında karşılaşacağı gerçek yaşam problemleriyle çok az ilgisi olmasıdır.

Ayrıca, zekâ probleminin sorulduğu ortam, iş becerileriyle ilgisiz olabilecek ve zekâyı yansıtması beklenmeyen bazı kişilik özelliklerini de etkilemektedir. Örneğin, içine kapanık bir kişinin gerginliği, bir iş görüşmesi bağlamında hızlı ve yaratıcı bir çözümü bulma becerisini engelleyebilir. Ya da problem çözme gücü soyut meselelerden ziyade somut ve anlık meselelerde ortaya çıkan bireylerin ayırt edilmesinde işe yaramayabilir.

Kısacası, belirli bir iş alanıyla ilgili durumlarda nitelikli fikirler ve çözümler üretebilen bir çalışan, şirketin hedefleriyle hiçbir ilgisi olmayan bir zekâ oyununda hızlı çözümler bulabilen bir çalışandan çok daha değerlidir.

Beyin jimnastiği oyunları ve eğitici oyunlar hakkındaki bilimsel veriler oldukça yetersizdir. Bilişsel gücünüzü artırmak veya bilişsel gerilemeyi önlemek için daha etkili yollar arıyorsanız işte size bilimsel araştırmalarla güçlüce desteklenen bazı yöntemler:

Spor yapın

Koşun, yürüyün…

Birçok çalışma, beynin düşünmeyi ve hafızayı yöneten bölümlerinin düzenli fiziksel egzersiz yapan bireylerde yapmayanlara oranla daha büyük olduğunu göstermiştir.

Bazı araştırmalar, altı aydan bir yıla kadar orta yoğunlukta düzenli egzersiz yapmanın, araştırmaya konu edilen beyin bölgelerinin hacmindeki artışla ilişkili olduğunu ortaya çıkarmıştır. Bu araştırmaların çoğu aerobik egzersizlere odaklanmıştır.

Meditasyona yönelin

Birçok çalışma, düzenli yapılan bilinçli farkındalık meditasyonunun beyindeki gri maddeyi artırdığını, bunun da belirli alanlarda daha fazla nöronal aktivite ve daha iyi performans anlamına geldiğini göstermiştir.

Araştırmalar ayrıca bilinçli farkındalık meditasyonunun kavrama kabiliyetini geliştirdiğini de ortaya koymuştur.

Sosyalleşin

Sık sosyal aktivite, yaşlılıkta bilişsel gerilemeyi geciktirmeye ve mevcut bilişi artırmaya yardımcı olabilir. Bunun nedeni, sosyal yaşam ve ilişkilerin geliştirilmesinin, zihnimizin günlük işlevlerini sağlıklı bir şekilde yerine getirebilmesi için birden fazla sinir ağını devreye sokmasına aracılık etmesidir.

Sağlıklı beslenin

Beslenmeye öncelik verin.

Balık, bitter çikolata, antioksidan bakımından zengin meyveler, yumurta, B vitamini içeren gıdalar gibi “beyin güçlendirici” yiyecekler, beyin hücrelerinin oluşturulmasına ve onarılmasına yardımcı olabilir.

Bu makale Sosyolog Ömer Yıldırım tarafından www.felsefe.gen.tr için, Molly Hanson’ın “Are brain teasers and apps a waste of time?” isimli makalesinden Türkçeye çevrilip derlenerek hazırlanmıştır. Alıntılanması durumunda kaynak gösterilmesi, ahlaklıca olanıdır.

Kaynak Metnin Yazarı: Molly Hanson doğa, iklim değişikliği, din, psikoloji ve politika konularında yazan bir yazardır.

Çeviri ve Derleme: Sosyolog Ömer YILDIRIM

1. Dustin J. Souders, Walter R. Boot, Kenneth Blocker, Thomas Vitale, Nelson A. Roque, Neil Charness. Evidence for Narrow Transfer after Short-Term Cognitive Training in Older Adults. Frontiers in Aging Neuroscience, 2017; 9 DOI: 10.3389/fnagi.2017.00041
2. Joseph W. Kable, M. Kathleen Caulfield, Mary Falcone, Mairead McConnell, Leah Bernardo, Trishala Parthasarathi ve arkadaşları. No Effect of Commercial Cognitive Training on Brain Activity, Choice Behavior, or Cognitive Performance. Journal of Neuroscience, Ağustos 2017, 37 (31) 7390-7402; DOI: https://doi.org/10.1523/JNEUROSCI.2832-16.2017
3. Bobby Stojanoski, Kathleen M Lyons, Alexandra A A Pearce, Adrian M Owen. Targeted training: Converging evidence against the transferable benefits of online brain training on cognitive function. Neuropsychologia, Ağustos 2018, 117, s. 541-550; DOI: https://doi.org/10.1016/j.neuropsychologia.2018.07.013
4. http://www.nytimes.com/2013/06/20/business/in-head-hunting-big-data-may-not-be-such-a-big-deal.html?pagewanted=all