Toplumsal Yapının Unsurları Nelerdir?

Toplumu oluşturan ögeler insan yaşamının ürünü oldukları için çok çeşitlidir. Dolayısıyla toplumsal yapı, toplumun hem maddi hem de manevi yönünü içine alan bir kavramdır. Maddi yön fiziki yapıyı, manevi yön kültürel yapıyı oluşturur.

1. Kültürel Yapı (manevi yön): Sosyal örgütler (dernekler, mesleki ve ticari kuruluşlar…) sosyal zümreler (cemaat, cemiyet, tabaka, sınıf…), sosyal kurumlar (hukuk, eğitim, ekonomi, siyaset, ahlak…) bireyler arası ilişkiler sonucu ortaya çıkan toplumsal normlar, değerler, inançlar, yaptırımlar, statüler, roller vb. bu yapıyla ilgilidir.

Her toplum, kurum diye adlandırabileceğimiz görece standartlaşmış davranış biçimlerinden oluşmuş bir yapıya sahiptir. Toplumsal yaşamda bireylerin ihtiyaçlarını karşılamayı amaçlayan kurumlar toplumsal yapının ana gövdesini oluştururlar. Toplumda hâkim olan değer ve normlara göre şekillenen kurumlar üslendikleri işlevlerle toplumsal yapının ayakta kalmasını sağlarlar.

Toplumsal kurumların toplumsal yapı ile ilgili temel işlevlerini şöyle sıralayabiliriz:

Aile, neslin devamını, gençlerin sosyalleştirilmesini sağlar. Eğitim, bireylerin toplumsal hayata uyumlu bir şekilde katılmalarını ve çeşitli mesleki beceriler edinmelerini sağlayan kurumdur. Din, bireylerin inançları ile ilgili davranışlarını konu edinir. Ekonomi, bir toplumdaki üretim tüketim ve paylaşım ilişkilerini konu edinir. Siyaset, toplumun nasıl yönetileceği ile ilgili ilişkileri düzenler. Hukuk, insanlar arası ilişkileri haklar temelinde düzenleyen kurumdur. Ahlak, İyi-kötü gibi değer yargıları içeren ve bireyler arası ilişkileri yönlendiren davranış biçimleridir.

2. Fiziki Yapı (maddi yön): İki açıdan ele alınabilir.

• a) Demografik Yapı: Nüfusu, sayı yönünden inceleyen bilime demografi denir. Nüfus, toplumsal yapının en canlı ve dinamik unsurudur. Nüfusun azlığı ya da çokluğu, nüfusun okuma yazma oranı, eğitim düzeyi, kişi başına düşen millî gelir, doğumların, ölümlerin, ve göçlerin nasıl bir dağılım gösterdiği, zaman içinde nasıl değişeceğinin bilinmesi, toplumsal yapıyı ve onda meydana gelecek değişimleri tanıyıp, tahmin etmeyi sağlar. Bu da planlamayı kolaylaştırdığı gibi toplum düzeni ve kalkınma açısından çok önemlidir.
• b) Yerleşim Biçimleri ve Coğrafi Konum: Toplumsal yapı hakkında önemli bilgiler veren bir unsur da yerleşim biçimleri, coğrafi konum ve iklimdir. İklim şartları, insanların yaptığı ekonomik uğraşlarını, giyim ve beslenme tarzlarını şekillendirir. (Eskimolarda olduğu gibi). Ayrıca yer altı ve yer üstü zenginlikleri, bu zenginliklerin aktif bir şekilde kullanılabilmesi, ulaşım şartları, şehir, kasaba, köy şeklindeki yerleşim şekilleri de toplumsal yapının fiziki yönünü oluşturur. Tarihteki toplumlara baktığımızda, toplumların coğrafi şartları dikkate alarak yerleşim yerleri oluşturduklarını görmekteyiz. Örneğin ilk yerleşim yerlerinin nehir kenarları, korunaklı dağ etekleri olduğunu daha sonra nüfus artışı, sosyal, kültürel, ekonomik ve teknik dağılımlara paralel olarak yerleşim biçimlerinin de değiştiğini görüyoruz. Toplumların yerleşim düzenleri, toplumsal yapı hakkında bize fikir vermekte ve toplum yapılarının değişime açık olduğunu göstermektedir. Toplumların sosyo-ekonomik ve teknik değişimleriyle ilişkili temel üç yerleşim biçiminden söz edilebilir. Bunlar: köy kent ve metropollerdir.

Toplumsal yapı içerisinde yer alan bir diğer kavram da millettir.

Millet (Ulus): Bir toprak parçası üzerinde yaşayan, ortak bir dil, kültür, tarih, duygudüşünce gibi kendine has özellikleriyle diğer topluluklardan ayrılan, çeşitli tehlikelere karşı birlikte hareket edebilen topluluklara millet denir. Millet kavramı, feodal toplumun yıkılması ve kapitalist toplumun oluşumu döneminde ortaya çıkmıştır. Fransız Devrimi’nden sonra milletler kendi devletlerini kurmaya başlamışlardır. İnsanların oluşturduğu her topluluğa millet denemeyeceği gibi milleti oluşturan unsurlar da tek başına bir milleti oluşturmaya yetmez. Bu unsurlar bir bütünlük içinde ve bazıları da tarihsel süreç içerisinde milletlerin oluşmasında etkili olmuştur. Milleti oluşturan unsurlar şunlardır:

• Maddi Unsurlar: Irk birliği, toprak birliği ve ekonomi birliği.
• Manevi Unsurlar: Din birliği, dil birliği, ülkü birliği, tarih ve kültür birliği.

Millet olma bilinci toplumsal yapıyı güçlendiren en önemli unsurlardandır. Ahlaki ve manevi değerlerle güçlenen millî birlik ve beraberlik sayesinde toplumsal dayanışma ve yardımlaşma gelişir, toplumsal kalkınma sağlanır, yıkıcı ve bölücü dış tehditlere karşı mücadele potansiyeli kazanılır.

Kaynak: MEB HAYAT BOYU ÖĞRENME GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YAYINLARI AÇIK ÖĞRETİM OKULLARI, Sosyoloji 1 kitabı.