Deontoloji

Deontoloji, doğruyu yanlıştan ayırmak için belirli ilkeleri kullanan bir ahlak teorisidir. Deontoloji genellikle Alman filozof Immanuel Kant ile ilişkilendirilir. Kant, ahlaki eylemlerin evrensel ahlaki ilkeleri takip ettiğine inanıyordu. Örneğin ona göre “Yalan söylememek. Çalmamak. Hile yapmamak.” gibi ilkeler, evrensel ilkelerdir.

Deontoloji sözcüğü Yunanca görev (deon) ve bilim (veya araştırma) + (logos) kelimelerinden türemiştir.

Çağdaş ahlak felsefesinde deontoloji, hangi seçimlerin ahlaken gerekli, yasak veya meşru olduğuna ilişkin geliştirilen normatif ahlak teorilerinden biridir. Başka bir deyişle, deontoloji, ne tür bir insan olduğumuzu ve olmamız gerektiğini ortaya koyan ve bunları irdeleyen teorilerin aksine, ne yapmamız gerektiğine dönük seçimlerimizi ortaya koyan ve irdeleyen ahlaki teoriler (deontik teoriler) alanına girer. Seçimlerimizi irdeleyen ahlaki teoriler alanında, deontologlar ya da deontolojik ahlak teorilerini benimseyenler ile sonuççular karşı karşıya gelirler.

Deontolojinin uygulanması oldukça basittir. Bu anlayış insanların yalnızca belirli ilkelere göre yaşamalarını, kurallara uymalarını ve üzerlerine düşen görevleri yerine getirmelerini gerektirir. Deontolojik görüş, neyin ahlaki olup olmadığına dair içimizde beslediğimiz doğal sezgilerimizle uyum sağlar niteliktedir.

Eylemleri sonuçlarına göre değerlendiren sonuçsalcılık’ın aksine deontoloji, bir durumun maliyet-fayda analizini yapmayı gerektirmez. Bu da öznelliği ve belirsizliği ortadan kaldırır; çünkü yalnızca belirlenmiş kurallara uymak söz konusudur.

İlgili konu: Ödev ahlakı nedir?

Güçlü yönlerine rağmen, deontolojiyi harfi harfine uygulamak birçok insanın kabul edilemez bulduğu sonuçlar doğurabilir. Örneğin, bir yazılım mühendisi olduğunuzu ve savaş başlatabilecek bir nükleer füzenin fırlatılmak üzere olduğunu öğrendiğinizi varsayalım. Siz bireysel yeteneklerinizle ağı kırabilir ve fırlatmayı iptal edebilirsiniz; ancak herhangi bir yazılım sistemine izinsiz biçimde girmek mesleki ahlak kurallarınıza aykırıdır. Ayrıca, bu bir tür yalan söyleme ve hile yapma biçimidir. Deontoloji size bu kuralları ihlal etmemenizi telkin eder. Ancak kuralları izler ve füzenin fırlatılmasına izin verirseniz, yüksek ihtimalle binlerce insanın ölümüne sebep olacaksınızdır.

Kurallara uyduğunuz sürece deontolojinin uygulanmasını kolaydır. Ancak bu aynı zamanda neyin doğru, neyin yanlış olduğunu belirlerken eylemlerimizin olası sonuçlarını göz ardı etmemiz anlamına da gelmektedir.

Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım