Fenomenizm (Olaycılık) Nedir?
Fenomenizm ya da Olaycılık, fenomenlerden, yani zaman veya mekân içinde ortaya çıkan ve deney konusu olabilecek olay ve olgulardan başka hiç bir şeyin var olmadığını ileri süren felsefe doktrinidir. Deneyin araçsız konusu, her zaman bir tasavvur olduğu için, fenomenizmin tarihi, birçok noktada, idealizminkiyle karışır. Mesela Berkeley, maddi bir cevher kabul etmez. Berkeley’e göre, gerçek olan, sadece sonlu zihinler ile sonsuz zihin, yani Tanrı’dır. David Hume, sadece cisimlerin değil, zihinlerin de cevher olarak varlığını kabul etmez.
Hume’a göre, cisimler hakkında edindiğimiz fikir gibi, ben hakkında edindiğimiz fikir de bir bilinç haller topluluğuna indirgenebilir. Fenomenlerin uyduğu kanunların temeli olarak gördüğümüz ilkeler (meselâ nedensellik ilkesi), zorunluluk niteliği taşımazlar. Bunlar, sadece zihni alışkanlıklardır; deneyin ve fikir çağrışımlarının sonucu olarak ortaya çıkmışlardır. Tabiat kanunlarının taşıdığı zorunluluk ve evrensellik konusunda Hume’un ileri sürdüğü şüphecilik bu düşüncelerden doğmaktadır.
Kant, insan zihninin ancak fenomenleri kavrayabileceğini ileri sürer. Ama birer tasavvur olmak dolayısıyla, bu fenomenler, zihnimizin kanunlarına veya anlığın kategorilerine uymak zorundadır. Bundan ötürü, Kant’ın gözünde, fenomenler biliminden şüphe edilemez. Ayrıca, bu filozof, fenomenlerin ardında, bilgisini edinemediğimiz ama varlığı kesin olan numenler’in bulunduğunu söyler.
Fenomenizm anlayışının değişik bir şekilde yeniden canlanmasına Renouvier ön ayak oldu. Renouvier’ye göre, fenomenler, anlığın kategorilerine zorunlu ve mutlak bir şekilde bağlıdır. Ama bilinçli öznelerin dışında, kendinde-şeyler, yani numenler yoktur.
Hazırlayan: Sosyolog Ömer Yıldırım