Nikolai Fedorovich Fedorov

Rus filozof, öğretmen ve kütüphaneci olan Nikolai Fedorovich Fedorov 9 Haziran 1829 ila 28 Aralık 1903 tarihleri arasında yaşamıştır. Ölüleri bilimsel yollarla diriltmenin “müşterek vazife” olduğunu vurgulayan immortalist (ölüm karşıtı) bir felsefenin kurucusudur.

Soğuk Savaş’ın sona ermesinden sonra Fedorov‘un düşünceleri Rusya’da ve dünyanın başka yerlerinde yeniden ilgi görmüş ve desteklenmiştir.

Nikolai Fedorovich Fedorov “müşterek vazife” adını verdiği bir Ar-Ge projesinin etik önceliğini savunmuş ve bununla bilim ve teknolojideki gelişmeler sayesinde ölülerin fiziksel olarak tekrar diriltilmesini ifade etmiştir. Fyodor Dostoyevski ve Leo Tolstoy (edebiyatçı), Afanasi Fet (şair) ve Konstantin Tsiolkowsky (astronot) gibi isimler tarafından övgüyle anılsa da Batı’da, gördüğü sınırlı ilgiye paralel olarak pek tanınmamaktadır.

Prens Pavel Ivanovich Gagarin ile alt sınıf soylu bir kadın olan Elisaveta Ivanova’nın gayrimeşru oğlu olan Fedorov dört yaşındayken prensin ölümü nedeniyle baba evinden ayrılmak zorunda kalmıştır. Ancak aile bakım görmeye devam etmiştir.

1868’den itibaren 25 yıl boyunca Moskova’daki Rumiantsev Müzesi‘nde (şimdiki Rus Devlet Kütüphanesi) kütüphaneci olarak çalışmış; bu dönemde genç Konstantin Tsiolkowsky’nin öğretmeni ve akıl hocası olmuştur. Emekli olduktan sonra ölümüne kadar Dışişleri Bakanlığı Arşivi‘nde çalışmıştır. Ölümünden sonra yayınlanan eserleri, Fedorov‘un felsefesinin Hristiyan ruhuna uygun olarak yalnızca yayıncısından ücretsiz olarak temin edilebilmiş ve Fedorov bu konudaki tüm haklarından feragat etmiştir.

Nikolai Fedorovich Fedorov‘un düşünceleri birçok yönden cesur, hedefe yönelik, ilgi çekici, kolay anlaşılır, aykırı, idealist, yenilikçi, değerli, özgün, şaşırtıcı, eşsiz ve ütopik olarak tanımlanmıştır. Fedorov’u tanıyan az sayıdaki filozofun çoğu onun özgünlüğünü, bağımsızlığını, insani kaygılarını, mantıklılığını kabul etmişlerdir. Ancak onun diriliş projesine makul bir şüphecilikle bakılmış ve bu proje çoğu zaman imkânsız bir fantezi olarak reddedilmiştir. Bu konudaki en sert eleştiriler Florovsky ve Ustryalov gibi Hristiyan düşünürlerden gelmiştir ve bu düşünürlerin itirazları dinî vurgular taşırken Muravyov ve Setnitsky gibi bazı materyalistler bu fikre oldukça iyi niyetli ve olumlu yaklaşmışlardır.

Fedorov‘un kararlılığı konusunda hemen herkes hemfikirdir. Olumlu olarak bakıldığında, bu sadece saf kalbin, azizliğin bir başka ifadesidir. Fedorov, nihayetinde herkesin karşılıklı olarak fayda sağlayacağı bir dünya talep eden akrabalık ve kardeşliğe yaptığı güçlü vurguyla, belki de Rawls’un şu sözlerini öncelemektedir:

“Yaptığımız şey, üzerinde düşündükten sonra birbirimize karşı davranışlarımızda mantığa uygun olduğunu kabul etmeye hazır olduğumuz koşulların bütününü tek bir kavramda birleştirmektir. Tüm insanlar, hatta aynı dönemde yaşamamış ama birçok kuşağa birden etki etmiş olan insanlar… Dolayısıyla toplumdaki konumumuzu bu bakış açısından görmek, insani durumu yalnızca tüm toplumsal açılardan değil, aynı zamanda tüm dönemsel açılardan da değerlendirmek demektir. Sonsuzluk perspektifi, dünyanın ötesinde belirli bir yerden bir bakış açısı ya da aşkın bir varlığın bakış açısı değildir; daha ziyade rasyonel bireylerin dünya içinde benimseyebileceği bir düşünce ve duygu biçimidir. Kalbin saflığı, eğer kişi buna ulaşabilirse, bu bakış açısından açıkça görmek ve incelikle ve kendinden emin bir şekilde hareket etmek olacaktır.”

Nikolai Fedorovich Fedorov‘un düşüncesi, rasyonel uğraşlar aracılığıyla ölümsüz ve tanrısal olabileceğimiz ve ahlaki yükümlülüğümüzün yaşamış olan herkes tarafından paylaşılacak bir cennet yaratmak olduğu konusundaki ısrarıyla, mevcut dünyanın ötesine geçerek kendine özgü bir dünyaya doğru yükselmektedir.

Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım