Margaret Cavendish

Margaret Cavendish, Newcastle Düşesi, filozof, şair, oyun ve deneme yazarıdır.

Felsefi çalışmaları çoğunlukla metafizik ve doğa felsefesi konularına odaklanan Margaret Cavendish sosyal ve siyasi meselelere de yönelmiştir. Hobbes ve Descartes gibi o da Skolastiklerin okült açıklamalarını reddetmiştir. Ancak Descartes’a karşı düalizmi ve her türlü maddesiz tözü de yadsımıştır. Öte yandan Hobbes’a karşı da doğadaki her şeyin kendi kendine hareket eden canlı maddeden oluştuğunu iddia eden vitalist bir materyalist anlayışı savunmuştur.

Margaret Cavendish özellikle, doğal fenomenlerin çeşitliliğinin ve intizamının kaba mekanizm ve atomizm ile açıklanamayacağını, bunun yerine doğanın parçalarının kendilerine özgü hareketlerine göre düzenli bir şekilde hareket etmeleri gerektiğini savunmuştur. Bunu açıklamak için de panpsişizm anlayışını, yani doğadaki her şeyin zihne ya da zihinsel özelliklere sahip olduğu görüşünü ileri sürmüştür. Hatta, masa ve sandalyeler de dâhil olmak üzere tüm cisimlerin ve insan kalbi ya da karaciğeri gibi vücut parçalarının kendilerine özgü hareketlerinin farkında olduklarını ve bunu bu şekilde gerçekleştirebildiklerini iddia etmiştir. Her biri kendine özgü olan bu hareketleri bilen ve uygulayan doğanın bu farklı parçaları, doğanın ahenkli ve çeşitli yapısını oluşturmakta ve açıklamaktadır.

Cavendish çeşitli açılardan, zamanının modern bilimsel dünya görüşü olarak bilinen mekanist anlayış karşısında ilgi çekici görüşler ileri süren ilk filozoflardan biri olarak görülmektedir. Bu nedenle onun Spinoza ve Leibniz gibi düşünürlerin öncüsü olduğunu söylemek de mümkündür.

Margaret Cavendish siyasi ve sosyal meseleleri ele alırken metafizik değerlere olan inancını da muhafaza etmiş görünmektedir. Cavendish sadık bir kralcı ve aristokrattı; o hâlde, belki de hiç şaşırılmayacak bir biçimde, toplumdaki her bireyin belirli bir yeri ve kendine özgü bir işlevi bulunduğunu ve dahası, toplumsal uyumun ancak insanlar uygun konumlarını bildiklerinde ve kendilerini belirleyen eylemleri gerçekleştirdiklerinde ortaya çıktığını savunmuştur. Bu nedenle, sosyal hareketliliği ve sınırsız siyasi özgürlüğü eleştirmiş, bunları devletin düzenine ve uyumuna yönelik bir tehdit olarak görmüştür. Bununla birlikte, yazıları diğer çeşitli konuların yanı sıra toplumsal cinsiyet ve din üzerine incelikli ve karmaşık tartışmalar da içermektedir.

Muhafazakâr siyasi eğilimlerine rağmen Cavendish‘in şahsı daha sonraki kadın yazarlar için bir model olarak görülebilir. En az beşi doğa felsefesi üzerine olmak üzere, kendi adıyla düzinelerce kitap yazmıştır; bu da onu on yedinci yüzyılın en çok yayın yapan kadın düşünürü ve erken modern dönemin en üretken kadın filozoflarından birisi hâline getirmiştir.

Margaret Cavendish doğa felsefesi üzerine çok şey yazmanın yanı sıra, hayret verici bir dizi başka konuda ve belki de en etkileyici olanı, çok çeşitli türlerde yazılar yazmıştır. Felsefi birikim taşıyan şiirleri, oyunları, mektupları ve denemeleri de felsefi açıdan en az doğa felsefesi incelemeleri kadar değer taşımaktadır.

Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım