Eduard Hanslick, Prag doğumlu Avusturyalı bir estetik teorisyeni, müzik eleştirmeni ve Viyana Üniversitesinin ilk estetik ve müzik tarihi profesörüdür ve genellikle estetikte müzikal formalizm akımının kurucusu olarak kabul edilir.

Hanslick’in 1854’te ilk baskısını yapan ve alanında çığır açan incelemesi Vom Musikalisch-Schönen, kitabın Hanslick’in yaşamı boyunca on baskı yapmasından ve bunu takip eden birçok baskıdan da anlaşılacağı üzere, müzik estetiğine dair yazılmış en önemli katkılardan biridir.

Eduard Hanslick‘in klasik incelemesi 1891 gibi erken bir tarihte İngilizceye çevrilmiştir. On the Musically Beautiful ya da OMB, müziğe karşı yalnızca müziğin kendine özgü nesnel özelliklerinden yola çıkan ve günümüze kadar estetik ve müzikoloji alanlarını şekillendirmeye yardımcı olan bir estetik anlayışla yaklaşmaktadır.

Hanslick’in bilimsel ve nesnelci yönelimi, metafiziğe karşı eleştirel tutumu ve modern bilişsel kavramları çarpıcı bir şekilde yansıtan duygu teorisi, onun güncel tartışmalara olan ilgisinin devam etmesini garanti altına almaktadır.

OMB, öncelikle müzik ve duygulanım durumları arasındaki ilgili her türlü bağlantıyı görünüşte reddetmesiyle ünlüdür. Bu görüşe göre Hanslick‘in müzik anlayışı, müziğin sanatsal özüyle ilgili olarak hiçbir şekilde insan duygularını uyandırmayan, ifade etmeyen, yansıtmayan ya da çağrıştırmayan saf müziğin yalnızca biçimsel yönlerine dayanır: Hanslick’in ifadesiyle müziğin içeriği tamamen “sessel olarak hareket ettirilen biçimlerden” oluşur.

Eduard Hanslick kimdir?

1846’da Viyana’ya taşındıktan sonra soyadına bir “c” ekleyerek soyadını Almancaya uyarlayan Eduard Hanslick, 11 Eylül 1825’te Prag’da Josef Adolf (1785-1859) ile Yahudi saray sanatçısı Salomon Abraham Kisch’in (1768-1840) kızı Karoline Hanslik’in (1796-1843) oğlu olarak dünyaya gelmiştir.

Eduard Hanslick

Hanslick’in anılarına göre, babası onun eğitiminden sorumluydu ve bu nedenle estetiğe olan ilgisini de o tetiklemiş olabilir; zira Josef Adolf, Johann Heinrich Dambeck’in Vorlesungen über Ästhetik (Estetik Üzerine Dersler, 1822-23) adlı çalışmasının iki cildinin editörlüğünü yapmış ve 1816-17 yıllarında Dambeck’in yerine geçerek Prag Charles Üniversitesinde estetik dersleri vermiştir.

Ünlü besteci Václav Tomášek’ten (1774-1850) de dersler alan Hanslick, 1840-1843 yılları arasında felsefe alanındaki temel eğitimini (tüm üniversite adayları için zorunlu olan üç yıllık genel eğitim kursu) tamamlamış, Prag’da hukuk okumuş ve 1849’da Viyana’da doktora derecesini almıştır (Hanslick’in ilk günleri hakkında bkz. Grey 2002, 828-29; Grey 2011, 360-61; Hanslick 2018, xv-xvi).

Hanslick’in hukuk geçmişi, felsefi metodolojisi üzerinde önemli bir etkiye sahipti, zira “kabul edilebilir gerçek nedenler” zincirini sınırlayan ve Hanslick’in dinleyici, yorumcu ya da besteci yerine “müziğin kendisine” odaklanmasını sağlayan (Pryer 2013, 55) kanıt ölçütleri ve “yakın nedenlere” (Hanslick 1986, 32) yaptığı vurgu, açıkça hukuk eğitiminden kaynaklanmaktadır.

Hanslick, 1850-52 yıllarında Klagenfurt’ta (Karintiya) kısa bir süre maliye memuru olarak çalıştıktan sonra (Wilfing 2018, 91n), maliye bakanlığında çalışmak üzere Viyana’ya dönmüş ve daha sonra 1854’te eğitim bakanlığına tayin edilmiştir.

Bu değişim Hanslick’in gelecekteki kariyeri için çok önemliydi, çünkü 1849’dan 1860’a kadar eğitim dairesini yöneten Kont Thun-Hohenstein (1811-88), 1848-49 devriminin ardından Avusturya eğitiminde genel bir reform yapmakla görevlendirilmişti ve Eduard Hanslick böylece Thun’un ajandasıyla ve Hapsburg Monarşisi’nin bilim politikalarının hedefleriyle doğrudan bağlantıya geçmiştir.

Hanslick’in daha sonra meşhur olacak kitabının ilk izleri de bu zaman dilimine rastlar; OMB 1854 yılında tamamlanmıştır. Bu kitap 1856’da geriye dönük olarak felsefi bir rehabilitasyon olarak kabul edilmiş ve böylece Hanslick’e Viyana Üniversitesinde 1861’de ücretli bir pozisyona dönüşecek olan ücretsiz bir hocalık ve nihayetinde 1870’te tam zamanlı bir görev verilmiştir. Eduard Hanslick bu görevi 1895’te emekli olana kadar sürdürmüş ve halefi Guido Adler (1855-1941) Hanslick’in estetiğe verdiği önemden belirgin bir şekilde ayrılan bir müzik teorisi ve müzik tarihi anlayışıyla bölüme profesör olarak atanmıştır.

Eduard Hanslick Viyana’nın kültürel ve müzikal sahnesinde köklü bir yer edinmiştir: kamu müzik burslarının verilmesinde danışmanlık yapmış, müzik yarışmalarında jüri üyesi olmuş, uluslararası konferanslarda ve dünya fuarlarında Avusturya’nın resmî temsilcisi olarak yer almış ve 1893’ten 1897’ye kadar Avusturya’nın tarihi ile ilgili müzik eserlerini düzenleyen Denkmäler der Tonkunst in Österreich‘in ilk başkanı olmuştur.

Akademik faaliyetlerinin yanı sıra Hanslick, Neue Freie Presse‘deki müzik editörlüğü görevinden emekli olduğu 1895 yılına kadar süren, oldukça başarılı bir müzik eleştirmenliği kariyeri yaşamıştır. Emekli olmasına rağmen, Hanslick 1904’teki ölümüne kadar bu dergide eleştiri yazıları yayınlamaya devam etmiştir; son yazısı ölümünden iki ay önce, 7 Nisan’da yayınlanmıştır; bu olay Musical Times ve New York Times‘a kadar birçok önemli medya organında geniş yer bulmuştur (McColl 1995).

Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım