Juan Donoso Cortés

Juan Donoso Cortés; milletvekili, diplomat, devlet bakanı, kraliyet danışmanı, teolog ve siyaset teorisyenidir. Modern siyaset filozofları arasında pek tanınmıyor olsa da fikirleri on dokuzuncu ve yirminci yüzyıllarda siyaset ve din alanlarında muazzam bir etkiye sahip olmuştur.

Juan Donoso Cortés‘nun teorileri, on sekizinci yüzyılda Aydınlanma ve Fransız Devrimi’ne karşı tepkiyle başlayan ve yirminci yüzyılda faşizmin yükselişiyle sonuçlanan ideolojik çizginin şekillenmesinde önemli ölçüde etkili olmuştur.

İspanyol Katolik ve muhafazakâr bir düşünür olan Juan Donoso Cortés on sekizinci yüzyılın sonları ve on dokuzuncu yüzyılın başlarının en önde gelen aşırı muhafazakâr düşünürlerinden biri olan Joseph de Maistre’nin felsefi mirasçısıdır. Hayatı kısa ve eserleri az sayıda olsa da son yüzyıllarda Avrupa’yı ve Roma Kilisesi’ni şekillendiren fikir ve eylemleri daha iyi anlamak istiyorsak Donoso’nun modern siyaset felsefesi ve teolojisine yaptığı katkılara göz atmak gerekmektedir. Öyle ki Donoso’nun en kayda değer fikirlerinden biri olan “diktatörlüğe ilişkin teorisi” onun modern siyasi düşünceye yaptığı en önemli ve özgün katkıdır.

Hayatının ilk yıllarında Juan Donoso Cortés‘in düşünceleri Aydınlanma filozoflarından derinden etkilenmiştir. Eğitimi; Rousseau, Montesquieu, Voltaire ve Diderot gibi Aydınlanma düşünürlerinin çalışmalarıyla şekillenmiştir. Juan Donoso Cortés hayatının son yıllarına doğru filozoflara tamamen karşı duran bir ideolojik cephenin öncüsü olarak sivrilmiştir. Böylece 1848 yılına gelindiğinde Joseph de Maistre ve Louis de Bonald gibi karşı-filozofların saflarında yer almıştır.

1848’deki Avrupa devrimine kadar, aşırı muhafazakâr düşünürlerin temel meselesi 1789 öncesi monarşik ancien régime‘in restorasyonuydu. Muhafazakâr düşüncenin merkezinde yer alan otorite ve hiyerarşik düzen, yalnızca monarşik rejimin restorasyonu ve korunması kapsamında görülüyordu. 1848 devrimi, Avrupa monarşilerinin çoğunun otorite ve hiyerarşik düzeni sürdürmedeki yetersizliğini ortaya çıkarmıştır. Juan Donoso Cortés bunu kabul eden ilk ve en ateşli muhafazakâr düşünürlerden biriydi.

De Maistre gibi o da hiyerarşik bir toplumsal düzeni savunan romantik bir Orta Çağcı gibiydi; bu düzenin başında mutlak ruhani ve dünyevi güce sahip Roma Papası bulunurken, diğer tüm dünyevi ve dinî otoriteler onun vekilleri olarak hüküm sürüyordu. Juan Donoso Cortés aynı zamanda ideolojisini stratejik olarak çağdaş koşullara uyarlayabilen bir realistti. Tüm muhafazakârların medeniyetin temeli olarak gördükleri otorite ve hiyerarşik düzenin restorasyonu ve sürdürülmesini sağlamak için tasarlanan farklı bir rejim modeli ortaya koyan alternatif bir teori geliştiren ilk muhafazakâr düşünürdü. Bu onun diktatörlük teorisiydi.

Juan Donoso Cortés, öncüsü de Maistre gibi her zaman ateşli bir monarşist olsa da nihai hedefi olan yanılmaz otoriteye itaat ve katı bir hiyerarşi ve ayrıcalığa bağlılığa dayalı istikrarlı bir toplumsal düzene gerekirse başka yollarla da ulaşılabileceğini bilecek kadar siyasi realistti. Eğer monarşiler böyle bir toplumsal düzeni sürdürmek için çok zayıf kalıyorsa o zaman insanları boyunduruk altına almak için doğası gereği daha sert olan başka yönetim biçimlerinin kurulması gerekiyordu.

Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım