Eski Türk siyasi düşüncesinin üstyapısı
Eski Türklerde en yüksek siyasi teşekkülün il (devlet) olduğu, Çin tarihleri ve Türkçe Orhun Yazıtları’nın verdiği bilgiler sayesinde gayet açık bir şekilde anlaşılmaktadır. Yani bugünkü anlamda devletin karşılığı olan il, aileden (oguş) başlayıp sırasıyla aileler birliği (uruğ), boy (kabileler) birliği halkalarının en gelişmiş ve son şekli olarak belirtilmektedir. Bir başka ifade ile en üst siyasi kuruluş il’dir; günümüzdeki karşılığı ise devlettir (Kül Tegin Yazıtı, I, doğu, 2-3, 26-27; Bilge Kağan Yazıtı, doğu, 4, 21, 22 satırlar).
Göktürk tarihinin başlangıcında devletin kuruluşunu anlatan Çince tarihî kaynakta (Chou Shu 50. bölüm), lider Bumın’ın, o sırada tabi olduğu Juan-juanları (Moğolları) bozguna uğrattıktan sonra, devlet karşılığı olan il ile hükümdarlık unvanı kağanı birlikte aldığını kaydetmektedir.
İl Kağan, devletin hükümdarı demektir. Başka bir ifade ile artık bağımsız hâle gelinmiş, yani il (devlet) seviyesine yükselmiştir. 552 yılında gerçekleşen bu olaydan sonra ortada bir Türk devleti söz konusudur. Göktürk Kağanlığı, bu tarihte Türk adını taşıyan ilk devlettir. Nitekim Çin, Tibet, Soğd, İran (Sasani), Bizans, Arap kaynaklarında Türk Devleti adıyla anılmıştır. Hatta Bizans kaynaklarında (Menandros kroniği, 582 yılı) Orta Asya’dan Türkiye olarak bahsedilecektir.
Türk tarihi açısından büyük bir ufuk açılımı meydana gelmekte, Türk kimliği yazılı tarih kaynaklarına damga vurmaktadır. Bahsettiğimiz bu devletin ortaya çıkışındaki model bütün İslam Öncesi dönemdeki siyasi kuruluşlar için geçerlidir.
İLGİLİ KONULAR:
- Devlet (il) düşüncesinin yapılanma şekli
- Türklerde bağımsızlık düşüncesi
- Türk halkının siyaset düşüncesi
- Eski Türk düşüncesinde devlet başkanlığı makamı
- Eski Türk düşüncesinde meclis kavramı
- Türk düşünce tarihinde hukuk
- Türk devlet düşüncesinde dış ilişkiler
Kaynak: T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 3998, AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2781, ESKİŞEHİR, Şubat 2020. Yazarlar: Prof.Dr. Ahmet TAŞAĞIL, Prof.Dr. Erkan GÖKSU, Prof.Dr. İbrahim ŞİRİN, Doç.Dr. Serhat KÜÇÜK, Prof.Dr. Kemal YAKUT, Dr.Öğr.Üyesi Yaşar SUVEREN, Sayfa: 9
