Devlet (il) düşüncesinin yapılanma şekli
İslâmiyet’ten önce ve sonra Orta Asya bozkır sahasında kurulmuş Türk devletlerinde sosyal örgütlenme açısından birbirine bağlı halkalar zinciri söz konusudur.
Sosyal yapının çekirdeğini aile (oguş) oluşturuyordu. Aileler birliğine “urug” denilmesine rağmen, henüz bunun tam fonksiyonu anlaşılamamıştır. Sonraki devirlerde küçük boy/kabile anlamına kullanılmıştır. Bir sonraki halka olan boy, aileler ve uruglar birliği olarak ortaya çıkıyordu.
Boyların başında beyler bulunurdu. 7. yüzyılın ortalarından itibaren boyların idarecilerinin ilteber ve erkin gibi unvanlar taşıdığını görüyoruz.
Yine 634/635 yılında başsız kalan boyların İli Irmağı civarında toplanarak yeniden örgütlenmeleri neticesinde boylara “ok” denildiği açıkça anlaşılmaktadır. Herhangi bir siyasi birliğe dâhil olmuş boylara ok denirdi.
Boylar da zamanına göre birleşip üst bir birlik meydana getirirlerdi. Yazıtlardan açıkça anlaşıldığına göre söz konusu boy birliklerine bodun adı verilirdi. Bu büyük insan kitlelerinin yöneticilerinin unvanları yabgu, şad, ilteber gibi duruma göre değişiklik gösterirdi.
Bir devletin (yani il’in) bağımsız olabilmesi için bazı şartlara sahip olması gerekmektedir. Bunlar siyasi istiklal, ülke, halk ve kanundur.
Kaynak: T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 3998, AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2781, ESKİŞEHİR, Şubat 2020. Yazarlar: Prof.Dr. Ahmet TAŞAĞIL, Prof.Dr. Erkan GÖKSU, Prof.Dr. İbrahim ŞİRİN, Doç.Dr. Serhat KÜÇÜK, Prof.Dr. Kemal YAKUT, Dr.Öğr.Üyesi Yaşar SUVEREN, Sayfa: 9
