Türk devlet düşüncesinde dış ilişkiler
Göktürk Devleti’nin müttefiklerine, daha doğrusu milletlerarası anlaşmalara sadık kaldığını gösteren deliller de yine Çin kaynaklarında tam açıklığı ile mevcuttur.
Her şeyden önce, yaklaşık iki yüz yıl süren tarihleri boyunca herhangi bir anlaşmayı bozduklarına dair bir kayıt yoktur. 557 yılında güneydeki Çin devletlerinden Chou, Göktürklerle evlilik yoluyla ittifak yapmak için teklifte bulunmuştu. Göktürklerin bu teklifi kabul edişlerinden sonra, 563 yılında Ch’i’ler (Chou’ların rakibi) de elçi gönderip evlilik yoluyla ittifak yapmak istediklerini bildirdiler. Üzerinde fazla düşünmeden ikinci teklifi reddeden Göktürkler daha önce yaptıkları ittifakı bozmazlar. Ancak buna karşılık Chou’lar Göktürkler ile yaptıkları anlaşmaya sadık kalmayarak Ch’i’ler ile fidye vb. şeyler karşılığında anlaşırlar.
Aslında Chou’lar ile Göktürkler Ch’i’lerin üzerine ortak yürümeye karar vermişler, sonra Chou’lar Ch’i’ler ile anlaşıp seferden vazgeçmişlerdir. Bunun yanında Ch’i’ler daha önce Gök- Türklere Chou’larınkinden çok fazla hediye teklif etmişler, Göktürkler ise bunu kabul etmemişlerdi. Göktürk Kağanı Mukan daha önce yapmış olduğu anlaşmaya sadık kalmayı tercih etmişti. Sonradan tekrar ikna edilen Mukan yine de 569’da kızını prenses-gelin olarak Çin başkentine gönderdi.
Chou’ların Göktürklerle olan anlaşmasını bozmasına kızan Mukan Kağan’ın geri dönmesi hakkında Çin kaynakları haksız ithamlarda bulunmaktadır. Ancak bu konuyla ilgili bütün kaynaklar tetkik edildiğinde gerçek ortaya çıkmaktadır. Göktürkler hakkında iki yüz yıl boyunca her türlü haberi veren Çin kaynaklarında ve diğer tarihi kaynaklarda (Bizans vs.), Göktürklerin herhangi bir anlaşmayı bozduklarına dair hiçbir kayıt yoktur.
Göktürk elçilerinin taşıdığı unvanların kesin olmamakla birlikte genelde tegin ve tarhan olduğu görülmektedir. Elçilerin devlet hiyerarşisinde yüksek bir unvan taşımaları, Göktürklerin diplomasiyle ve milletlerarası münasebetlere verdikleri önemi göstermektedir. Göktürklerin diğer devletlerle dostane ilişki içinde olmak istediklerini Orhun Yazıtlarından da anlıyoruz. Bilge Kağan en büyük düşmanı Çin ile dahi dost olmak arzusunda olduğunu ifade etmiştir: “Çin milleti ile anlaşma, barış içinde oldum (tüzültüm), düzeldim…(Kül Tegin Yazıtı, güney 4,5; Bilge Kağan Yazıtı, kuzey 5. satırlar)”.
Öte taraftan, Bizans Devleti de Göktürklerle yaptığı anlaşmaya sadık kalmamış, Göktürklerin düşmanı Avarları himaye etmiştir. Bizans’ın bu davranışı, 576 yılında Batı Göktürk şadlarından Türk (Turksantos) tarafından, Bizans elçisi Valentinos’un yüzüne açıkça söylenmiş ve sözün tutulmamasından dolayı duyulan öfke bildirilmişti.
Kaynak: T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 3998, AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2781, ESKİŞEHİR, Şubat 2020. Yazarlar: Prof.Dr. Ahmet TAŞAĞIL, Prof.Dr. Erkan GÖKSU, Prof.Dr. İbrahim ŞİRİN, Doç.Dr. Serhat KÜÇÜK, Prof.Dr. Kemal YAKUT, Dr.Öğr.Üyesi Yaşar SUVEREN, Sayfa: 16
