Dahrendorf ve Çatışma Teorisi

Dahrendorf, yirminci yüzyılda endüstriyel kapitalist toplumun sınıf yapısının değiştiğini düşünür.

Bu nedenle de bu değişmeyi açıklayacak, Marksist çatışma kuramından farklı, yeni bir çatışma kuramı geliştirmeye koyulur.

Bu yeni çatışma kuramında çatışma ne Marx’ın daha önce iki temel sınıf olarak tanımladığı emek ile sermaye arasındadır ne de üretim araçlarının mülkiyeti üzerine dayalıdır.

Dahrendorf için postkapitalist toplumda meşru güç/kontrol anlamında kullandığı otorite (yetki) sahibi olmak artık üretim araçlarının mülkiyetine sahip olmaktan daha önemlidir. Bu nedenle post-kapitalist toplumda çatışma, ona göre, artık otorite temeli üzerinde gelişmektedir. Böylelikle Dahrendorf’a göre otorite konumlarına katılma veya bu konumlardan dışlanma postkapitalist toplumda çatışmanın yeni temelidir. Dahrendorf’a göre otorite normlar tarafından belirlenmiş belirli toplumsal rol ve mevkilere iliştirilmiş meşru güçtür. Güç ile otorite/yetki (meşru güç) arasında ise önemli bir fark vardır. Buna göre “güç bireylerin kişiliğine bağlı iken, otorite her zaman rollerle ya da toplumsal konumlarla ilişkilidir” (Dahrendorf, 1959: 166).

Meşru bir güç olarak otorite kişilere değil konumlara aktarılır. Bu açıdan, otorite kişisel bir güç değil işgal edilen konumdan elde edilen meşru bir güç veya yetkidir. Örnek olarak, bir vergi memurunun vatandaşlardan vergi toplama yetkisi vardır, öte yandan vatandaşlardan zorla haraç toplayan bir çete liderinin ise bunu yapmaya gücü vardır, ancak yetkisi yoktur. Ancak, otorite bireylerde değil meşru güç konumlarında bulunmakla birlikte bu konumlarda bulunanlara yetki anlamında bir güç sağlar. Bu anlamda otorite ilişkileri ast-üst (super and subordination) ilişkileridir, meşru bir tahakküm ve boyun eğme ilişkisidir (Dahrendorf, 1959: 166).

Böylece, otorite konumundakiler, diğerlerinden farklı olarak bulundukları kurumlarda kurumla ve çalışanlarla ilgili kararlar alma ve onları kontrol etme yetkisine sahiptirler. Otorite konumunda olanlar otorite konumunda olmayanlar üzerinde otoritenin sağladığı yaptırım gücünü kullanırlar. Tabi olanlar da otorite konumundakilere itaat etmek zorunda kalırlar. Örneğin, bir komutanın, erleri; bir fabrika müdürünün, işçileri ve bir şefin/amirin memurları kontrol etme yetkisi vardır. Böylelikle Marx’ın kuramında üretim araçlarının mülkiyetine sahip olanlarla olmayanlar arasındaki bölünmenin yerine Dahrendorf, otoritenin kullanımına katılanlarla dışlananlar arasındaki bölünmeyi koyar. Daha açık bir ifadeyle, Marx’ın kuramında toplumu bölen, üretim araçlarının özel mülkiyeti iken Dahrendorf’un kuramında toplumu bölen meşru güç anlamındaki otoritedir. Dahrendorf için modern toplum, otorite/yetki sahibi olup bunu diğerleri üzerinde uygulayanlarla, otorite/yetki sahibi olmayıp buna tabi olanlar arasında bölünmüş bir toplumdur.

Egemen olanla tabi olan şeklinde kristalleşen otorite ilişkileri, Dahrendorf’un postkapitalist olarak tanımladığı toplumda sınıfsal bölünmenin yeni kriteri olarak yerini alır. Sonuç olarak, otorite konumunda olanlarla olmayanlar arasında bu nedenle her zaman bir bölünme ve güç mücadelesi vardır. Bir taraftan otorite sahipleri söz konusu konumlarını ve kontrol güçlerini muhafaza etmeye çalışırken öte taraftan otoriteye tabi olanlar mevcut durumu değiştirmeye veya bu duruma direnmeye çalışırlar. Ancak otorite kişiye değil kuruma ait olduğundan kişilerin otorite konumları sabit ve her yerde geçerli değildir, nitekim bir konumda egemen olan bir kişi başka bir konumda pekala tabi konumda olabilir.

Bununla birlikte, her ne kadar çeşitli grupların üyeleri olarak bireyler aynı anda bazı gruplarda otorite konumunda bazılarında ise otoriteye tabi konumda olabilseler de Dahrendorf genel olarak her kurum ve kuruluşta otorite konumunda olan egemenlerle otorite konumuna tabi olanlardan oluşan ikili bir sınıf yapısı olduğunu öne sürer: Egemen konumda olanlarla tabi konumda olanlar ise Dahrendorf ’a göre doğal olarak farklı çıkarlara sahip olacaklardır. Başka bir ifadeyle, otorite yapısı içindeki egemen-tabi konumları farklı çıkarlara sahip, çıkarları çatışan gruplar üretir. Dahrendorf, otorite konumunda, yani egemen olanlarla tabi olanlar arasındaki ilişkileri yarı gruplar, çıkar grupları ve çatışma grupları kavramları çerçevesinde incelemeye çalışır.

Kaynak: T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 3781, AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2595