Bilimin doğası ve özellikleri

Bilimin doğası; eğitim, felsefe, tarih, sosyoloji gibi farklı disiplinlerden bilim insanlarının uzun yıllardır üzerinde çalıştığı bir konudur. Bilimin doğası ile bilimin epistemolojisi (felsefesi), sosyolojisi, metodolojisi (bilme yolu olarak bilim veya bilimsel bilgi) ve de bilimsel bilginin gelişiminin doğasında var olan değerler ve inançlar (bilimsel tutum) ifade edilmektedir (Lederman, 1992).

Bilim felsefecileri, bilim tarihçileri ve bilim sosyologları bilimin doğasını kendi disiplinlerinin sınırlarında çizdikleri ve farklı boyutlarıyla ele aldıkları için bilimin doğasının ne olduğuna ilişkin ortak ve kesin bir tanımda hemfikir olmadıklarını söylemek hatalı olmaz.

Bilim felsefecilerinin, bilim tarihçilerinin ve bilim sosyologlarının bilimin doğasına ilişkin fikir ayrılıkları yaşadıkları nokta, formal eğitim kademelerinde bilimin doğasının ne olması gerektiği ile ilgili değildir. Aksine, okul öncesi dönemden başlayarak eğitimin tüm düzeyleri için bilimin doğası, “bilimin ne olduğuna, bilimsel bilginin nasıl yapılandırıldığına, bilimsel bilginin kimler tarafından üretildiğine ve kullanıldığına, söz konusu bilgiye hangi süreçlerin yön verdiğine, bilim üreticisi ya da kullanıcısı olarak kendilerini toplum içerisinde nasıl konumlandırdıklarına” ilişkin öğrencilerin zihinsel yapıları ya da algılamaları olarak değerlendirilmiştir (Walls, 2009).

Hatta erken çocukluk döneminden başlayarak bilim doğasının öğretiminin önemi konusunda bilim insanları arasında bir uzlaşı sağlanmıştır (Abd-El-Khalick, Bell ve Lederman, 1998). Bir grup araştırmacının uluslararası fen egitimi standartlarına yönelik sekiz farklı belgeyi inceledikleri çalışmalarında, söz konusu belgelerde bilimin doğasına ilişkin özelliklerde belirgin bir örtüşme olduğu ortaya çıkmıştır (McComas, Almazroa ve Clough, 1998). Tablo 2.1’de ortaya çıkan bu ortak özelliklere yer verilmiştir.

Bilimin doğası

Genel olarak üzerinde fikir birliği sağlanan ve okul öncesinden yükseköğretime kadar olan süreç için uygun olan, günlük yaşamla ilişkilendirilebilecek bilimin doğasına ilişkin özellikler şu şekilde belirlenmiştir.

Bilimsel bilgi;

• Değişebilir
• Deney ve gözlemlerden elde edilmiş kanıtlara dayanır
• Özneldir
• Kısmen insanların çıkarımlarının, hayal güçlerinin ve yaratıcılıklarının bir ürünüdür
• Sosyal ve kültürel yapı ile iç içedir,

Bunlara ek olarak daha önce de belirtildiği gibi konu uzmanları, bilimin doğasına ilişkin üç özelliğin bu kapsam içinde degerlendirilmesi ve öğretilmesi gerektiğini vurgulamıştır:

• Gözlem ve çıkarım farklı türden bilgilerdir,
• Bilim yapmak için evrensel belli basamakları olan tek bir yol yoktur,
• Bilimsel teorilerin ve yasalar işlevleri gereği farklı bilgi türleridir.

Kaynak: ÇOCUK, BİLİM VE TEKNOLOJİ, s. 18-19, T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 3406 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2257