Altyapı

Toplumların sahip oldukları sosyo-ekonomik temele, altyapı denir.

Diyalektik materyalizm ve tarihsel materyalizm açısından insan ilk olarak, hayatta kalabilmek adına üretim yapmıştır. Şöyle ki hayvanlar doğada bulabildikleriyle yaşarlarken insanlar, ürettikleriyle yaşarlar. Bu üretim süreci de insanlar arasında zorunlu bir ilişkiler kümesi doğurur. İşte altyapı, yukarıda bahsettiğimiz diyalektik anlayışlara göre, bu ilişkilerin bütünüdür. Üretim ilişkileri toplumun ekonomik yapısını oluşturur. İnsanların geriye kalan bütün davranışları, ilk insan davranışı olan üretim davranışının üzerinde şekillenir.

İnsanlar önce yaşarlar, sonra yaşadıklarının düşüncesine sahip olurlar. Hem de nasıl yaşıyorlarsa o türden düşüncelere sahip olurlar. Örneğin bir gecekonduda düşünmekle bir malikanede düşünmek farklı şeylerdir. Şöyle açarsak: Çiftçi, çifti gibi düşündüğü için çiftçi olmamıştır, çiftçi olduğu için çiftçi gibi düşünmektedir. Bu da demektir ki siyasal, felsefi, dinî, hukuki, sanatsal ve ideolojik üstyapı ve türevleri, altyapı doğrultusunda biçimlenir. Köleci üretim ilişkileri, köleci ahlakı yaratır. Feodal üretim ilişkileri, feodal ahlakı yaratır.

Altyapı temel belirleyici olarak kabul edilse de üstyapı da altyapıyı etkileyerek değiştirebilir. Örneğin köleci üretim ilişkilerinde sermayeci hukukun, sermayeci üretim ilişkilerinde feodal ahlakın gerçekleşmesi olanaksızdır. Metafizik’in sonsuz, saltık, her zaman ve her yerde geçerli saydığı siyaset, hukuk, ahlak, din gibi üstyapı oluşumları altyapıya göre her zaman değişmiştir ve değişmektedir.

Bahsi geçen değişimler aynı hızda gerçekleşmez. Altyapının değişmesi üstyapıda eş zamanlı değişimi getirmez. Çünkü üstyapı tek tipten değildir. Sermayeci üretim ilişkilerinde siyasal, ahlaki, felsefi görüşler karşıtlıkları yansıtır.

Toplumdaki ilerici yapının üstyapı oluşumları altyapıyı etkiler ve değiştirir. Buna karşın toplumun gerici yanının üstyapı oluşumları altyapının değişmesine karşı koymaya çalışır, onu engellemeye ve durdurmaya çabalar.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer Yıldırım
Kaynak: “Felsefe Ansiklopedisi: Kavramlar ve Akımlar”, Cilt: 1 A-D, s. 50-51, Orhan Hançerlioğlu