Felsefe hakkında her şey…

Theseus’un Gemisi ile Felsefi Sorgulamanın Bağlantısı

25.03.2020
2.893
Theseus’un Gemisi ile Felsefi Sorgulamanın Bağlantısı

Yunan tarihçi ve ahlakçı Plutarkhos, Theseus’un Gemisi anlatısıyla döneminin ve sonrasının filozoflarını farklı ve birbirine rakip olan felsefe okullarına ayıracak bir akıl oyunu ortaya koymuştur. Bu akıl oyunu, şu anlatı ve örnek üzerine kuruludur:

Theseus adındaki ünlü komutan, komutasındaki gemi ile sayısızca savaşa girmiş ve girdiği her savaştan büyük zaferlerle çıkmıştır. Theseus, çok ünlü ve değerli bir komutan olduğundan bu komutanın gemisi de çok değerli bir tarihsel semboldür. Bu bağlamda bu gemi Atinalılar tarafından Demetrius Phalereas dönemine kadar korumaya alınmıştır ve korumadaki geminin gövdesinin çürüyen eski kalasları ya da yıpranan eski bütün parçaları, yerine daha sağlam yenileri konularak değiştirilmiştir.

Bir başka anlatıda ise Theseus, savaştan savaşa koşarken yaralar alan gemisinin yaralanan bölgelerini yeni parçalarla tamir etmiş, çürüyen parçaları da yenileriyle değiştirmiştir. Ardından değişen eski parçalardan yeni bir gemi daha tasarlamıştır. O kadar ki yeniden inşa edilen bu gemi ya da onarılan parçalarla yapılan yeni gemi, filozoflar arasında şeylerin kimliklerine ilişkin mantıksal sorunun canlı bir örneği haline gelecekti: bir taraf geminin aynı kaldığını iddia ederken, diğer taraf onun artık aynı gemi olmadığını söyleyeceklerdir.

Büyük oranda aynı konu, Thomas Hobbes’un verdiği, Sir John Cutler’ın çorapları örneğinde karşımıza çıkar: bu çorap zaman içinde tümden lime lime olmuş, orijinal materyalden geriye hiçbir şey kalmayıncaya kadar her deliği onarılmıştır. Ortaya çıkan bu şey hâlâ aynı çift çorap mıdır?

Gemi ve çorap gibi fiziksel nesneler söz konusu olduğunda, şeylerin zaman ötesi aynılıklarını ya da kimliklerini belirleyen şey nedir? Maddi süreklilik midir, yapısı mıdır, meydana getirildiği materyalleri midir? Ya da önemli olan süreç midir, yoksa ortaya konulan ürün müdür? Sonrasında ise bir şeyi o şey yapan şey, o şeyin doğası mıdır, yoksa insanların uzlaşımı mıdır?

Peki, maddi olmayan nesneler için ne gibi bir yorum yapılabilir? Örneğin bir müzik eseri… Piyanoyla ve kemanla aynı notalar kullanılarak çalınan bir müzik eseri, aynı eser midir? Ya da bir kitap, Türkçeden İngilizceye çevrildiğinde, bu kitap hâlâ aynı kitap mıdır? Bu gibi sorular, farklı felsefi okullardan filozofların farklı cevaplar vermeye yatkın olduğu sorulardır. Peki ama felsefi düşünce açısından bu ne anlama gelmektedir?

Pozitivist eğilimli teorisyenlere göre, bu soru anlamsızdır; çünkü böylesi sorulara verilecek makul bir cevap yoktur. Onların “öğretiselci” muhalifleri buna karşı çıkarak, yalnızca tek bir doğru cevabın olduğunu ileri sürecektir: Yanıtı çok olan belirler: Şayet orijinal materyalin çoğu duruyorsa, gemi ya da çorap aynıdır; ama çoğunluk kaybedilmişse 0 şey farklı hale gelir. Ve “bağlamcı”ya göre, Theseus meselesinde, bu yavaş yavaş değişen gemide aynı insan grubu ortak bir yolculuğa çıkmış olduğu müddetçe, her şey amaçsal bağlama göre belirlenecektir; yani, bu hikâyede deniz aracının rolü böyle bir süreklilik gösteriyorsa, gemi aynı gemidir.

Dolayısıyla burada karşımıza çıkan şey, farklı “düşünce okullarının” farklı ve birbiriyle uyumsuz çözümlerini savunmak için ortaya çıktığı tipik bir felsefi tartışmadır. Böylesi keskin felsefi düşünce farklılıklarının açıklamasını uzaklarda aramak gerekmez. Sonuçta, bu dalın görevi kendimiz ile bizim gibi başkaları ve ortaklaştığım dünya arasındaki ilişkilere dair temel ve geniş kapsamlı sorularla başa çıkmaktır. Bu konulara değinmek kaçınılmaz olarak temel bakış ve yönelim meselelerini de beraberinde getirecektir. Çünkü eğer bir tarihçinin kanıtsal bağlamında iş görüyorsanız, sorun yoktur, gemiyi aynı gemi olarak görmekle kendinizi yükümlü hissedersiniz; ancak bir denizcilik sigortası açısından konuya yaklaşırsak, gemiyi aynı şekilde göremeyiz. Dolayısıyla, “aynı X”le aynı gemi, kişi ya da müzikle ilgili olarak fikir ayrılığına düşüyorsak, çok büyük bir ihtimalle aslında mesele tek bir evrensel fikir meselesi olmaktan çok, bir amaca binaen farklı gözle bakılan değişik konular meselesidir.

BİR YORUM YAZIN

ZİYARETÇİ YORUMLARI - 0 YORUM

Henüz yorum yapılmamış.

2005'ten beri çevrim içi felsefe yapıyoruz...