Sokrates ve Rasyonalizm (Akılcılık)
Sokrates İlk Çağ felsefesinin çok önemli filozoflarından biridir. Kendisinin yazılı bir eseri yoktur. Düşüncelerini günümüze ulaştıran öğrencisi Platon olmuştur.
Sokrates yaz kış Atina sokaklarında dolaşır, herkesle her konuyu tartışırdı. “Sorgulanmamış yaşam yaşanmaya değmez.” sözünden yola çıkar ve her şeyin sorgulanması gerektiğini öğütler. Tartıştığı kişilere, değer yargılarına körü körüne inanmanın yanlışlığını göstermeye çalışırdı. Ona göre “Erdem, bilgidir.” Ancak her bilgi erdem değildir. Erdem olan bilgi, insanı kendisini gerçekleştirmeye ve mutluluğa götüren bilgidir.
Sokrates, tartışma yöntemi olarak diyalektik yöntemini kullanırdı. Bu yöntem maiotik (doğurtma) ve ironi (alay) temelinde oluşur. Tartıştığı kişilerin özelliklerine göre yöntemleri kullanırdı. Hiçbir şey bilmediğini söyleyen kişilere, maiotik yöntemiyle aslında birçok şey bildiğini gösterir. Her şeyi bildiğini sanan kişilere de ironi yöntemiyle gerçekte bir şey bilmediğini gösterirdi. “Bildiğim bir şey var, o da hiçbir şey bilmediğimdir” sözüyle ve sergilediği öğrenme ve bilgiye susamışlık haliyle karşısına aldığı kişilere gerçekte bilgisiz olduklarını işaret ederdi.
Sokrates’in bu düşüncelerinde ebe olan annesinin etkisi olmuştur. Bunu şöyle ifade eder; “Annem, nasıl var olan bir bebeğin dünyaya gelmesine yardımcı oluyorsa öğretmen de öğrencisine yeni bir şey öğretmez; ancak onun aklında var olan bilgileri gün ışığına çıkarır. Çünkü bilgiler aklımızda doğuştan vardır.” Böylece kesin ve genel geçer bilginin var olduğunu ve bilginin doğuştan geldiğini savunur. Bu yönüyle de rasyonalist bir filozof olarak karşımıza çıkar.
Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 3. Sınıf “Çağdaş Felsefe Tarihi” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı
