Sihirli Mermi Kuramı (Hipodermik İğne) ve Propaganda
19. yüzyılda toplum bilimleri burjuva toplumunun doğuşu ve ilerleyişi ile ilgilenmekteydi. Bilim insanları sanayi devrimiyle birlikte ortaya çıkan toplum yapısını anlamaya çalışmaktaydı. Sanayi devrimi sonrasında ortaya çıkan kitleler atomize, yabancılaşmış ve kuralsız varlıklar olarak değerlendirilirken aynı zamanda yıkıcı bir güç olarak görülmekteydi. Bu bireylerden oluşan topluluklarda kitle iletişim araçlarının ikna gücünün fazlasıyla yüksek olduğu düşünülmekteydi (Wartella & Reeves, 2003).
Chicago Üniversitesinde siyaset bilimi dersleri veren Harold Laswell’e göre; siyasal iktidarlar sadece fiziksel güç değil, kamuoyu oluşturmak için kitle iletişim araçlarını da kullanmaktadır. Laswell bu yaklaşımı ile kitle iletişim araçlarının propaganda amacıyla kullanılarak kamuoyunu etkilediğini belirtmektedir. Laswell kitle insanını propagandaya karşı koyabilecek eleştirel bir akıldan ve bilgiden yoksun olarak değerlendirerek, kitleleri aynı çobanlar tarafından yönetilen bir sürü olarak görmektedir. Kitle iletişim araçları; ekonomik, siyasal ve entelektüel seçkinler tarafından kullanılarak kitle insanını yönlendirmektedir. Bu yaklaşım ile geliştirilen ilk kuram sihirli mermi kuramı olarak da bilinen hipodermik iğne modelidir. Hipodermik iğne modeli ile kitle iletişim araçlarının kitleler ve toplum üzerinde doğrudan, güçlü bir etkisi olduğu iddia edilmektedir. Bu kuramın ortaya çıkışındaki temel neden 1. Dünya Savaşı sırasında kitle iletişim araçlarının propaganda amacı ile kullanılması ve kitlelerin istenilen yönde hareket etmesini sağlamasıdır. Kurama göre kitle iletişim araçlarının mesajlarına maruz kalan kitleler, pasif bir şekilde konumlandırılarak maruz kalınan mesaj doğrultusunda hareket etmişlerdir. Toplumdaki egemen güçlerin kitle iletişim araçları, ilettiği mesajlar ile hedefine enjeksiyon yapan bir iğne ve sihirli bir mermi gibi doğrudan, anında ulaşarak toplumu etkilemektedir. İnsanlar, bu araçlardan gelen mesajları sorgulamadan kabul etmektedir (Çakı, 2019).
Teknoloji gelişmeden ve sosyal medya kavramı hayatımıza girmeden önce radyo, televizyon gibi elektronik görsel-işitsel cihazlar yaygın olmadığından, insanların bilgiye ulaşımı oldukça kısıtlıydı. Bu sebepten dolayı insanların bilgiye ulaşabileceği kaynaklar da sınırlıydı. Teknolojinin gelişmesi ve kitle iletişim araçlarının tekelleşmeden kurtularak çeşitlenmesiyle farklı yayın kuruluşları ortaya çıkmış, habere ulaşmada tek merkezlilik ortadan kalkmıştır.
Hipodermik şırınga modeli günümüzde etkisini önemli ölçüde yitirmiştir. Bunun sebebi ise sosyal medyada kullanıcıların pek çok farklı kaynağa ulaşarak bilgiyi teyit edebilme imkanının bulunmasıdır. Sosyal medyanın her an ulaşılabilirliği ve kullanıcıların içerik üreticisi hâline gelmesiyle birlikte doğru bilgiye hem kısa sürede ulaşılabilmekte hem de bu bilgi farklı kaynaklarla karşılaştırılabilmektedir. Ancak sosyal medyada kullanıcılar birbirleri ile etkileşimde bulunabildiğinden sahte veya hatalı içeriklerin kısa sürede büyük topluluklara yayılması durumu da söz konusudur. Önceden sınırlı kitle iletişim araçları ile gerçekleştirilen propaganda, zamanla sosyal medya platformlarına da taşınmıştır. Fakat sosyal medya platformlarında teyit imkânı yine kullanıcıların elindedir.
Kaynak: Sosyal Medya Sosyolojisi, s. 11-12, T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 4161 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2941
