Rudolf Carnap’ın Hayatı ve Eserleri
Rudolf Carnap, Batı Almanya’da 1891 yılında doğdu.
Barmen Gymnasium’unda orta öğrenimini tamamladı ve 1910-1914 yılları arasında Jena Üniversitesinde fizik okudu. Bu dönemde Kant’ın Kritik der Reinen Vernunft adlı başyapıtını okuduğu bir ders aldı. Ayrıca Gottlob Frege’nin bazı derslerine devam etti. Birinci Dünya Savaşı’nda üç yıl askerlik yaptı ve 1917-1918 yıllarında Berlin Üniversitesinde fizik okumak üzere ordudan izin aldı. O sırada Albert Einstein da aynı bölüme profesör olarak yeni atanmıştı. Carnap daha sonra Jena Üniversitesi’ne geçti ve uzay ve zamana ilişkin aksiyomatik bir dizgeyi savunduğu bir tez yazdı. Tezi fizik bölümü fazla felsefî, felsefe bölümü de fizikle ilgili bulunca felsefe bölümünden Bruno Bauch’un gözetiminde Kantçı görüşlere daha yakın yeni bir tez yazdı. Bu tez 1922 yılında Kant Studien’in bir ek sayısında Der Raum (Uzay) başlığı ile yayımlandı. Bu çalışmasında Carnap biçimsel, fiziksel ve algısal veya görsel uzaylar arasındaki ayrımları netleştirmeye çalıştı.
Carnap 1921 yılında Russell ile Principia Mathematica ile ilgili olarak mektuplaştı. 1924 ve 1925 yıllarında Edmund Husserl’in bazı seminerlerine devam etti. 1923’te bir konferansta Hans Reichenbach’la tanıştı. Reichenbach Carnap’ın Schlick ile temas etmesini sağladı ve Schlick, Carnap’a Viyana Üniversitesi’nde akademik bir iş teklif etti. Carnap bu teklifi kabul etti ve 1926 yılından itibaren Viyana Üniversitesi’nde akademik çalışmalarına başladı. Bir yandan da Viyana Çevresi ile temas etti ve düzenli toplantılara katıldı.
Carnap 1929 yılında Otto Hahn ve Otto Neurath ile birlikte Viyana Çevresi’nin Bildirisi’ni kaleme aldı. Aynı yıl Hans Reicehenbach’la birlikte Erkenntnis dergisini çıkarmaya başladı.
1928 yılında Carnap iki kitap yayımladı: Der logische Aufbau der Welt (Dünyanı n Mantıksal Yapısı) ve Scheinprobleme in der Philosophie (Felsefenin Sözde Sorunları). Carnap Dünyanın Mantıksal Yapısı’nda bilimsel terimleri görüngüsel terimler cinsinden tanımlayacağı biçimsel bir dizge geliştirmeye çalıştı. Söz konusu biçimsel dizge, ikili bir yüklem olan “benzerlik”e dayanıyordu. Eğer iki birey birbirine benzer ise söz konusu ikili yüklem sağlanmış oluyordu. Çalışma, ayrıca Principia Mathematica’da geliştirilen mantıktan da azamî ölçüde yararlanıyordu. Ancak Carnap elde ettiği sonuçtan kendisi de tatmin olmadı ve projeyi ileriki yıllarda geliştirmeye çalışmadı. (Hatta 1967 yılına kadar İngilizce’ye çevrilmesine dahi izin vermedi.) Felsefenin Sözde Sorunları’nda ise pek çok felsefî sorunun aslında anlamsız olduğunu, çünkü dilin yanlış kullanımından kaynaklandığını savundu. Bu kitapta Carnap’ın savunduğu görüşlerin doğrudan bir sonucu ise metafiziğin felsefî söylemden tamamen elenmesiydi.
1930 yılının şubat ayında Polonyalı mantıkçı ve matematikçi Alfred Tarski Viyana’da dersler verdi. İzleyen kasım ayında Carnap, Tarski’yi Varşova’da ziyaret etti ve kendisinin anlambilime ilişkin olarak geliştirdiği kuramsal yaklaşımı hakkında bilgi edindi. (Tarski’nin doğruluk kuramını aşağıda ayrı bir alt bölümde ele alıyoruz.) Carnap, Tarski’nin çalışmalarından etkilendi ve Tarski’nin doğruluğun tanımlanmasına ilişkin yaklaşımını kendi felsefî projesine eklemlemeye çalıştı.
Carnap 1931 yılında öğrenim dili Almanca olan Prag Üniversitesi’nde profesör olarak göreve başladı. Kendisinin en tanınmış eseri olan Logische Syntax der Sprache’yi (Dilin Mantıksal Dizimbilimi) burada kaleme aldı ve 1934 yılında yayımladı. Bu eserinde “hoşgörü ilkesi”ni de ortaya attı. Bu ilkeye göre “doğru” olarak adlandırılabilecek bir dil veya mantık söz konusu olamaz. Herkes amaçlarına uygun olan dilsel bir biçimi benimsemekte özgürdür.
Tarihsel açıdan ilginç karşılaşmalardan birisi de Carnap ile Quine’ın Prag’da bir araya gelmeleridir. Bir bursla Avrupa’da bulunan Quine, Prag’da Carnap ile tanışmış ve Carnap’ın çalışmaları hakkında kendisi ile konuşma olanağı bulmuştur. Felsefî yaklaşımları birbirlerinden kökten bir biçimde farklılaşsa da bu iki felsefeci arasında Prag’da kurulan karşılıklı saygıya dayalı ilişki yaşamları boyu devam etmiştir.
Carnap, Nazizm’in yükselişe geçmesi üzerine kendi sosyalist ve pasifist görüşleri nedeniyle kendisini tehdit altında hissetti ve 1935 yılında ABD’ye göç etti. 1941’den itibaren de bu ülkenin vatandaşı oldu. 1936-1952 yılları arasında Chicago Üniversitesi’nde felsefe profesörü olarak görev yaptı. Quine’ın daveti ve aracı- lığıyla 1939-1941 yılları arasında Harvard Üniversitesi’nde bulundu. Aynı yıllarda orada bulunan Alfred Tarski ile yeniden temas etme olanağı buldu.
Şikago’da bulunduğu yıllarda Carnap anlambilim, kiplikler mantığı, olasılık ve tümevarım mantığı üzerine kitaplar yazdı. Kiplikler mantığı üzerine çalışmaları olanaklı dünyalara gönderme yapmakta ve Kripke’nin 1959 yılından itibaren ön plana çıkardığı çalışmalarına paralellik arz etmekteydi. 1954 yılından itibaren UCLA’de (Los Angeles’teki Kaliforniya Üniversitesi) göreve başladı. Burada çalışmalarının odağında bilim felsefesi, doğrulanma vb. konular yer aldı.
Carnap iki kez evlenmiş ve ilk evliliğinden dört çocuk sahibi olmuştur. On dört yaşındayken kendi çabasıyla Esperanto öğrenmiş, 1908’de ve 1922’de iki kez Dünya Esperanto Kongresi’ne katılmıştır. 1970 yılında hayata veda eden Carnap’ın termodinamik, tümevarım mantığı ve olasılık ile ilgili üç eseri ölümünden sonra yayımlanmıştır.
Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı
