Ön yargı

Ön yargı ifadesi günlük kullanımında genellikle birisi ya da bir şey hakkında vaktinden önce ya da erken ifade edilmiş, olgunlaşmamış yargılar anlamını taşır.

Bu bağlamda ön yargı, ilgili kişi ya da şeyle doğrudan bir deneyim yaşamadan, o kişi ya da şey hakkında fikir oluşturmaya ve değerlendirme yapmaya işaret eder.

Sosyal psikoloji disiplininde ön yargı çok farklı biçimlerde tanımlanmaktadır. Örneğin, “bir sosyal grup üyesi için, sadece o grubun üyesi olması nedeniyle geliştirilen genellikle olumsuz tutum”dur (Baron ve Byme, 2000: 211). Ya da “belirli bir dışgrup hakkında olumsuz, dogmatik kanaatler”dir. (Bilgin, 1994: 172).

Çağdaş sosyal psikologların yaptığı çeşitli ön yargı tanımları dolaylı ya da dolaysız olarak Gordon Allport’un 1954’te yayımlanan “Ön Yargının Doğası” adlı kitabında yaptığı tanımdan etkilenmiştir. Bu tanıma göre günümüzde sosyal psikolojide ne kadar farklı tanımlanırsa tanımlansın, ön yargı kavramının şu beş özelliği paylaştığı görülebilir:

1. Ön yargı bir tutumdur.
2. Ön yargı esnek olmayan ve hatalı bir genellemeye dayanır.
3. Ön yargı peşin verilmiş bir hükümdür.
4. Ön yargı değişime dirençli ve katıdır.
5. Ön yargı kötüdür (Augostinos, Walker ve Donaghue, 2006: 225226).

Günümüzde yapılan bütün bu ön yargı tanımları, ön yargıyı bir tutum olarak ifade etmektedir. Tutumlar üç bileşenden oluşmaktadır:

1. Duygusal bileşen: Hem hissedilen duygunun niteliğini (kızgınlık, sevecenlik vb.) hem de tutumun aşırılığını (hafif rahatsızlık, açık düşmanlık vb.) ifade eder.
2. Bilişsel bileşen: Tutumun içeriğini oluşturan inanç ya da düşünceleri kapsar
3. Davranışsal bileşen: Kişinin eyleme yönelik niyetlerini/eğilimlerini içerir.

Bu bakış açısından, insanlar diğerleri hakkında sadece tutum geliştirmekle kalmazlar, genellikle tutumları temelinde harekete de geçerler (Aronson, Wilson ve Akat, 1999).

Ön yargı ifadesi hem genel tutum yapısını hem de tutumun duygusal boyutunu ifade etmektedir. Teknik olarak, ön yargı, olumlu ya da olumsuz olabilir. Örneğin, İngilizleri soğuk insanlar olarak görüyor ve sevmiyor olabilirsiniz. Bu olumsuz ön yargıdır. Diğer yandan Arapları cana yakın buluyor ve seviyor olabilirsiniz. Bu da olumlu ön yargıdır. Ancak, sosyal psikologlar ön yargı terimini diğerlerine yönelik olumsuz tutumları ifade etmede kullanmaktadırlar.

Diğer yandan, ön yargının sosyal gruplara karşı oluşturulan bir tutum olduğu da vurgulanmalıdır. Diğer bir deyişle ön yargının hedefi bireyler değil, sosyal gruplardır. Bireyi hedefleyen ön yargı, bireyin kişisel özellikleri nedeniyle değil, bireyin söz konusu gruba üyeliği nedeniyle ortaya çıkar. Dolayısıyla, ön yargının hedefi olan grup üyesinin kişisel özellikleri ve davranışlarının iyi ya da kötü olmasının bir önemi yoktur.

İlgili konular:

• Kalıp yargı nedir?
• Ayrımcılık nedir?
• Sosyal biliş yaklaşımı nedir?
• Otoriteryen kişilik kuramı nedir?
• Sağ kanat otoriteryenizm kuramı nedir?

Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Psikolojiye Giriş” ve 2. Sınıf “Deneysel Psikoloji”, 4. Sınıf “Sosyal Psikoloji” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Psikoloji Ders Kitapları ve MEB Liseler İçin Psikoloji Dersi Ders Kitapları