İsmail Tunalı’nın eserleri

Felsefenin Işığında Modern Resim (1962) adlı kitap, resim örneğinden hareketle modern sanatın felsefi temellerini sergileyen bir çalışmadır. Modern sanatın sanat olup olmamasının sorgulanmasından başlayarak modern dönemde etkili olan sanat akımları çeşitli yönlerden incelenmiştir. Tunalı kitabını şöyle tanıtmaktadır: Bu çalışma, modern sanat sorununa, yeni sanat düşüncelerini en somut biçimde ifade eden modern resim alanında eğilerek çözüm getirmeyi amaçlıyor. Kitap, bir sanat tarihi değil, modern sanatı bir varlık sorunu açısından görüp inceleyen felsefi bir araştırmadır (Tunalı 1983/1, 6). Kitabın ilk kısmı, İmpressionist Bir Bilgi Objesinin Varlık Kavrayışının Temellendirilmesi, estetik Bakımdan İmpressionizm ya da İmpressionist Bir Estetik objenin Temellendirilmesi, Aksiyolojik Bakımdan İmpresyonizm ya da İmpresyonist Güzellik Teorisinin İlkeleri başlıklı bölümlerinden oluşmaktadır. Soyut Resim adlı ikinci kısım, Genellikle Soyutluk Üzerine, Soyut Sanat Akımları başlıklı bölümlerden oluşmuştur.

Grek Estetik’i (1962) adlı çalışmayı, Eskiçağ Yunan dünyasında ortaya çıkan estetik sorunların felsefe açısından ele alınışını temellendirmek kaygısını taşımaktadır. Doğrudan metinlerden hareketle yorum yapmayı yöntem olarak tanıtmaktadır. Kitabı hazırlamanın diğer bir amacı olarak da modern estetiği giden yolda hazırlanmaktır (Tunalı 1976, V). Kitap, Güzellik Felsefesi ve Sanat Felsefesi olmak üzere iki ana bölüme ayrılmıştır. Güzellik Felsefesi, Ksenophon, Platon, Aristoteles, Plotinos gibi düşünürlerinden düşüncelerinden hareketle incelenmiştir. Sanat Felsefesi bölümünde de yaratıcı sanat eylemi, taklit olarak sanat, düşünce olarak sanat, sanat ve devlet gibi konular yanında, Aristoteles’in sanat anlayışı çevresinde taklidin özellikleri, sanat ve tabiat, sanatın arıtıcılığı, trajedi teorisi incelenmiştir.

Sanat Ontolojisi (1965) adlı çalışma Tunalı tarafından şöyle tanıtılmıştır: Çağdaş sanat felsefelerinden biri olan sanat ontolojisi, sanat eseri denilen var-olanı somut bir varlık olarak ele alıp çözümlemek ister. Nasıl maddi, organik ve ruhi varolanlar varsa, aynı şekilde bir şiir, bir resim, bir heykel, bir yapı ve bir müzik parçası gibi sanat eseri dediğimiz varolanlar da vardır. İşte bu sanat eserini, varolan bir şey olarak inceleyecek felsefe, sanat ontolojisi olacaktır. Sanat ontolojisi, sanat eserlerini varoluşları yönünden inceleyen felsefedir (Tunalı 1971, VII). Sunulan bu çalışma, yalnız bir teori, bir sanat teorisi olmayıp, aynı zamanda o, bir metodolojiyi birlikte getirmektedir (Tunalı 1971, VIII). Kitapta ilkin genel ontolojinin özellikleri verilmiş bu bağlamda, eski ontoloji, modern ontoloji, varolanın özellikleri, varlık tabakaları, kategoriler, manevi varlık sahası gibi sorunlar incelenmiştir. Sanat Ontolojisi bölümünde, sanat ontolojisinin kuruluşu; estetik nesne anlayışı; nesneleştirme; sanat eseri ve estetik nesne ilişkisi; varlık tarzları; sanat eserinde varlık tabakaları; edebiyatta, resim, plastik sanatlarda, yapı eserlerinde ve müzik eserlerinde varlık tabakaları; güzelliğin ontolojik belirlenmesi; estetik değerin temellendirilmesi konuları üzerinde durulmuştur. Tunalı bu çalışmasıyla sanat ontolojisine önemli katkılar sağladığı düşüncesindedir.

Benedetto Croce Estetiğine Giriş (1973) adlı kitap, adından da anlaşıldığı gibi ünlü İtalyan düşünür Benedetto Croce’nin (1866-1952) estetik anlayışına ilişkin bir çalışmadır. Söz konusu kitap, Croce’nin hayatını anlatan bir giriş ile beş bölümden oluşmaktadır. Bölümler başlıkları şöyledir: Estetiğin Bir Bilgi Problemi Olarak Temellendirilmesi, Estetik Duygular, Güzel ve Güzellik, Beğin Problemi, Estetik ve Linguistik. Bu yapılandırmayla Croce’nin estetik anlayışı ortaya konmuştur.

Marksist Estetik (1976) adlı kitap, Marksizmin yaygın olarak tartışıldığı bir dönemde, onu siyasi bir yapı olarak değil de felsefi bir temelde ele almayı amaçlamaktadır. Marksizmin sadece sosyo- ekonomik bir yapı olmadığı, onun hümanist bir özelliğe sahip olduğu ve Yunan’dan başlayıp gelişen tarihsel bir arka planda geliştiği öne çıkarılmıştır (Tunalı 1976/1, 7). Çalışmada amaç, Marksist estetiğin bilgi- insan temelleri ile onun toplum- insan temellerini, öte yandan sanat yapıtının bireysel varlığında, estetiğin insana dayalı ana ilkeleri ele alarak göstermek olarak belirtilmiştir. Bir başka deyişle, Marksist estetiğin hümanist bir felsefe, bir düşünce sistemi olduğunu göstermek amaçlanmıştır (Tunalı 1976/1, 8). Kitabın bölüm başlıkları şunlardır: Bir Bilgi Problemi Olarak Sanat, Bir Toplumsal Problem Olarak Sanat, Bir Ontolojik Problem Olarak Sanat.

Estetik (1979) adlı kitabın girişinde, estetik (aisthesis), duyulur algının, duyusallığın sağladığı bilgi ile ilgili bir bilim olarak düşünüldüğü belirtilmiştir (Tunalı 1979, 13). Tunalı’ya göre Estetik fenomenin ontik bütünlüğünde dört temel yapı elamanı yer alır. Bunlar sırasıyla estetik süje, estetik obje, estetik değer ya da güzel ve estetik yargıdır. Estetik fenomen ya da estetik varlık, bu dört ögenin bir ontik bütünlüğü olarak meydana gelir. İşte felsefi estetiğin konusunu bu ontik bütünlük oluşturur. Buradan felsefi estetik ile psikolojik estetik ve sanat felsefesi, güzel felsefesi ve estetik değer mantığı arasındaki ilişkiyi ve ayrılığı yakından görmek mümkün oluyor. Felsefi estetik bunlardan hiçbirine geri götürülemez (Tunalı 1979, 24). Felsefi estetik, bütün varlık alanını çevreler ve kucaklar. Felsefi estetiğin ödevi, bu estetik varlığı ontik elemanlar yönünden araştırmaktır (Tunalı 1979, 25). Estetik yapının temellerinin bu kısa açıklaması kitabın genel yapısını da ortaya koymaktadır. Dört bölümden oluşan kitabın bölüm başlıkları şunlardır: Estetik Süje Çözümlemesi, Estetik Obje Çözümlemesi, Estetik Değer Çözümlemesi, Estetik Yargı Çözümlemesi.

Estetik Beğeni (1983) adlı çalışma, makalelerden oluşmaktadır. İsmail Tunalı kitaba ilişkin şunları bildirmektedir: Çok farklı zamanlarda yazılmış olan bu yazılar, çeşitli estetik sorunlara eğiliyor ve onlara çağdaş bir çözüm getirmek amacını güdüyor. Estetik sorunlar, temelde felsefi sorunlar olduğundan, bir bakıma onlar zaman- dışı olma gibi bir niteliğe sahiptirler. Bundan ötürü, bu yazıların ele aldığı sorunlar, her zaman güncelliği olan sorunlardır. Önemli olan onlara yaklaşım tarzıdır (Tunalı 1983, 3). Tunalı’nın yaptığı bu açıklamalar genel yapısını sergilemektedir.

Estetik Beğeni adlı kitapta yer alan on beş makale şu başlıkları taşımaktadırlar: İntegral Bir Estetik Olarak Ontolojik Estetik, Varlık Kavrayışı İle İlgi İçinde Aristo Poetikası, Modern Sanat Problemi, Kant Estetiki ve Problemleri, Estetik Beğeni, Soyut Sanatta Realite Kavrayışı, Benedetto Croce’de Estetik’in Bir Bilgi Problemi Olarak Temellendirilmesi, Friedrich Kainz 75 Yaşında, Sanatın Psikolojik anlamı ve Norninger’in Üslup Analizi, Marksist Estetikte Gerçeklik, Obje ve Suje Problemi, Roman Ingerden’in Estetik’ine Bakış, Sanatta Eğitim Sorunu Üzerine, Yeni Sanat Üzerine Felsefi Düşünceler, Soyut Sanat Üzerine Psikolojik Bir Temellendirme, Soyutun Sanattaki Anlamı.

Tasarım Felsefesi (2002) adlı çalışma, Tunalı tarafından, kırk yıllık felsefe çalışmalarının son halkası olarak tanıtılmaktadır. Ona göre Tasarım Felsefesi, doğaya alternatif varlık anlayışını sanat üzerinden geliştirme çabasıdır (Tunalı 2009, 7). Tasarım felsefesi, tasarımı, doğaya alternatif bir insani varlık modeli olarak tanımlayan ve bunu bir hipotez olarak bilim, felsefe, teknik ve sanatta örnekleme temeline dayanmaktadır (Tunalı 2009, 9). Tasarım Felsefesi’nde, Tasarım, salt bir mühendislik işi olmaktan ziyade, düşünen insanın bilim, felsefe, teknik ve sanatta yeni tasarım modelleri yaratması olduğunu göstermeyi amaçlamaktadır (Tunalı 2009, 14).

Tasamı Felsefesi iki bölümden oluşmaktadır. Tasarım ve Tasarım Modelleri adlı ilk bölümde, bilim, felsefe, teknik ile sanatın tasarımla ilişkileri üzerinde durmaktadır. Ayrıca, mimarlık, kent, resim, müzik, edebiyat, yaratma, yabancılaşma gibi unsurlarda tasarımların yeri incelenmiştir. Endüstri Tasarımı başlıklı ikinci bölümde, endüstride, ürü, estetik değer, biçim, estetik algı, empati, enformasyon, sosyal statü, meta, moda gibi unsurların oluşumunda tasarımın rolü tartışılmıştır.

Tunalı felsefe anlayışı çerçevesinde kitabı felsefenin temel disiplinleri üzerinden bölümlemiştir. Söz konusu kitaptaki bölümler ve kısa içerikleri şöyledir: Felsefe Nedir? başlıklı bölümde, bilgi tanımı, bilgi türleri, felsefe problemleri, varlık alanları, felsefenin gereği gibi konuları içerilmektedir. Bilgi Felsefesi başlıklı bölümde, temel kavramlar ve sorular, mantık, doğru bilginin imkanı ve imkansızlığı, rasyonalizm, ampirizim, pozitivizm, analitik felsefe, pragmatizm fenomenoloji gibi sorunlar üzerinde durulmuştur. Bilim Felsefesi başlıklı bölümde, bilimin doğuşu, tarihsel gelişimi, bilimin felsefenin konusu olması, bilimi niteleyen özellikler, bilimsel yöntem, bilimle ilgili tartışmalar, açıklama ve öndeyi, gibi sorunlar incelenmiştir. Varlık Felsefesi başlıklı bölümde, bilim ve felsefe açılarından varlık, metafizik- ontoloji, temel sorunlar sıralanıp tartışılmıştır. Estetik başlıklı bölümde, felsefe açısından sanat, sanatın içerik açısından tanımlanması, estetiğin temel kavramları, güzellik sorunu, estetik yargılar gibi konular ele alınmıştır. Din Felsefesi, başlıklı bölümde, din ve teoloji ayrımı, din felsefesinin temel kavramları, temel sorunlar, Tanrı ile ilgili sorunlar konu edinilmiştir. Kitabın sonunda kitapta içerilen konularla ilgili seçme metinler konulmuştur.

Kaynak: TÜRKİYE’DE FELSEFENİN GELİŞİMİ I, s. 90-97, T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2456 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1428